Ηφαίστεια

Γράφει ο  Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου

ΓΕΝΙΚΑ: Ηφαίστειο είναι μια ανοιχτή δίοδος από το εσωτερικό της Γης, που επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη ρευστών πετρωμάτων [λάβας] και αερίων από το εσωτερικό και συγκεκριμένα από το μανδύα, στην επιφάνεια. Η δραστηριότητα αυτή οδηγεί στη δημιουργία ενός όρους, το οποίο στην καθημερινή γλώσσα ονομάζουμε ηφαίστειο. Με τα ηφαίστεια ασχολείται ένας ιδιαίτερος κλάδος της Γεωλογίας, η Ηφαιστειολογία.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: Τα ηφαίστεια πάνω στη γη βρίσκονται συνήθως εκεί όπου τεκτονικές πλάκες συγκρούονται ή απομακρύνονται. Μία μεσοωκεάνεια ράχη ή οροσειρά, όπως στο μέσο του Ατλαντικου, από την Ισλανδία ως την Ανταρκτική, δίνει ηφαίστεια από «αποκλίνουσες πλάκες», ενώ, αντίθετα, το λεγόμενο Δακτυλίδι της φωτιάς, γύρω από τον Ειρηνικό ωκεανό, εμφανίζει ηφαίστεια από «συγκλίνουσες πλάκες». Όμως, ηφαίστεια δεν δημιουργούνται ποτέ εκεί όπου δύο τεκτονικές πλάκες κινούνται πλευρικά η μία ως προς την άλλη.

Ηφαίστεια μπορούν, επίσης, να σχηματισθούν όπου υπάρχει διάταση του γήινου φλοιού ή όπου ο φλοιός είναι πολύ λεπτός, όπως στην κοιλάδα του Αφρικανικού Ρήγματος [Άνω Νείλος- Ρουάντα], ή στο βυθό των θαλασσών. Τέλος, τα ηφαίστεια προκαλούνται πάνω από σημεία στα οποία ο γήινος μανδύας έχει ανοδικά ρεύματα, τα αποκαλούμενα «θερμά σημεία» (hot spots), που μπορεί να βρίσκονται μακριά από τα όρια των τεκτονικών πλακών, όπως συμβαίνει με τα νησιά της Χαβάης. Τέτοια ηφαίστεια βρίσκονται και σε άλλους πλανήτες ή δορυφόρους του Ηλιακού Συστήματος.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΕΣ ΕΚΡΗΞΕΙΣ: Παλαιότερα, πολλοί πίστευαν πως ολόκληρο το εσωτερικό της Γης ήταν μία διάπυρη μάζα τηγμένων (λύωμένων) πετρωμάτων και ότι ο στερεός γήινος φλοιός επιπλέει στην υγροποιημένη ολόθερμη αυτή μάζα. Σήμερα η Γεωλογία πρεσβεύει ότι μόνο σε μερικά μέρη της Γης υπάρχουν τέτοιοι θύλακες. Αν τα στερεά πετρώματα, που βρίσκονται επάνω απ' αυτούς τους θύλακες, υποστούν ρήγματα ή αδυνατίσουν, το μάγμα μπορεί να βρει διέξοδο ανάμεσά τους. Αυτή η διέξοδος του μάγματος στην επιφάνεια αποτελεί την ηφαιστειακή έκρηξη. Αν το μάγμα, που βγαίνει από τον κρατήρα του ηφαιστείου, δεν είναι πολύ πυκνό, τα αέρια εξέρχονται εύκολα και οι εκρήξεις τότε είναι αδύναμες. Αν όμως το μάγμα είναι πυκνόρρευστο, τα αέρια δυσκολεύονται να βγουν και τότε οι εκρήξεις είναι πολύ βίαιες. Το μάγμα που βγαίνει από το ηφαίστειο λέγεται λάβα. Η λάβα όταν βγει από το ηφαίστειο, με τον καιρό κρυώνει και στερεοποιείται. Αν εκτιναχθεί ψηλά στον αέρα, στερεοποιείται σε σκόνη που λέγεται ηφαιστειακή τέφρα. Σε ορισμένα γήινα ηφαίστεια, έχουμε και την άνοδο υλικού προερχομένου από παλαιούς έμβιους οργανισμούς. Αυτό συμβαίνει όταν το ηφαίστειο βρίσκεται σε περιοχή που συγκλίνουν οι τεκτονικές πλάκες, και μάλιστα εδρεύει στην πλάκα, κάτω από την οποία βυθίζεται η άλλη. Η βυθιζόμενη πλάκα παρασύρει οργανικό υλικό το οποίο τελικά ανακυκλώνεται από το ηφαίστειο στην γήινη ατμόσφαιρα. Τέτοιο παράδειγμα έχουμε όταν η σύγκλιση είναι υποθαλάσσια και παρασύρεται βιομάζα που έχει κατακρημνηστεί στο θαλάσσιο βυθό, όπως πλαγκτόν, νεκροί θαλάσσιοι οργανισμοί κλπ. Τα φαινόμενα παραγωγής αερίων και τέφρας στις περιπτώσεις αυτές είναι πολύ έντονα και έχουν άμεση επίδραση στο κλίμα του πλανήτη, το οποίο και ρυθμίζουν είτε με τον μηχανισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου (λόγω του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται από τις πρώην οργανικές ενώσεις) που αυξάνει τη θερμοκρασία, ή την μείωση της θερμοκρασίας που προκαλείται λόγω των αερίων (θειούχες ενώσεις). Ακόμη, η τέφρα που έχει ανακλαστικές ιδιότητες, αποτρέπει το ηλιακό φως να φτάσει στην επιφάνεια του πλανήτη.

ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Η ηφαιστειακή δράση βοηθά στο σχηματισμό των ορέων. Αν υποθέσουμε ότι ένα ηφαίστειο πρωτοεμφανίστηκε σε μια πεδιάδα ή κοιλάδα και όχι στην κορυφή βουνού, η λάβα που θα βγει από τον κρατήρα του μπορεί να χυθεί γύρω, όπου και θα στερεοποιηθεί. Έτσι σχηματίζεται, προϊόντος του χρόνου, ένα βουνό γύρω από τον κρατήρα. Κατά τον ίδιο τρόπο σχηματίζονται και νησιά, όπως τα νησιά απέναντι από τη Θήρα, η Μικρή και η Μεγάλη Καμένη. Αν σε θαλάσσιο πυθμένα γίνει έκρηξη ενός ηφαιστείου, η λάβα που συσσωρεύεται γύρω από τον κρατήρα σχηματίζει βουνό. Το βουνό αυτό μεγαλώνει διαρκώς από τη λάβα, που ολοένα βγαίνει και τελικά εξέρχεται από την επιφάνεια της θάλασσας. Έτσι σχηματίζεται ένα ηφαιστειογενές νησί. Σε άλλη χρονική περίοδο, κι ενώ αποικίες κοραλλιών σχηματίζονται στις παρυφές υφαλοκρυπίδας τέτοιων νησιών, το ηφαίστειο μπορεί να εκραγεί και τότε στο εσωτερικό του νησιού παρουσιάζεται βύθισμα [κρατήρας], συνήθως κατακλυζόμενο από νερό, ενώ απομένει μια λωρίδα ξηράς γύρω από το βύθισμα το οποίο αποτελείται κυρίως από θραύσματα θαλασσίων οργανισμών, κυρίως κορραλιών. Τότε το νησί αυτό ονομάζεται ατόλλη.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ: Ένα ηφαίστειο χαρακτηρίζεται ως ενεργό αν έχει καταγραφεί κάποια δραστηριότητά του κατά τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων. Αντίθετα, αν έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη κάποιου ηφαιστείου, αλλά δεν υπάρχει καμία καταγραφή δραστηριότητάς του στους ιστορικούς χρόνους, το ηφαίστειο χαρακτηρίζεται σβησμένο. Το γεγονός ότι ένα ηφαίστειο καταγράφεται ως σβησμένο, δεν σημαίνει ότι στο μέλλον δεν μπορεί να ξαναγίνει ενεργό. Είναι, επίσης, δυνατό να δημιουργηθεί ηφαίστειο σε περιοχή που πριν δεν υπήρχε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μεξικανικό ηφαίστειο Παρικουτίν, το οποίο ξεκίνησε ως ρωγμή του εδάφους σε χωράφι με καλαμπόκι στις 20/2/1943 και παρέμεινε ενεργό ως το 1952. Κατά την περίοδο που υπήρξε ενεργό, δημιούργησε κώνο ύψους 420 μέτρων. Σεισμοί που γίνονται στην περιοχή σβησμένου ηφαιστείου, ίσως είναι ένδειξη ότι το ηφαίστειο θα ξαναγίνει ενεργό. Για παράδειγμα, το ιαπωνικό ηφαίστειο Σακουρατζίμα, στο οποίο σημειώθηκαν 417! σεισμικές δονήσεις σε 30 ώρες, πριν συμβεί η μεγάλη έκρηξη του 1914.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ: Τα ηφαίστεια είναι γνωστά για τις φοβερές τους εκρήξεις, και τους σεισμούς, πράγμα που τα καθιστά ένα επικίνδυνο και βλαβερό φυσικό φαινόμενο. Πράγματι, οι ηφαιστειακές εκρήξεις αποτελούν συχνά πρόβλημα και μπορεί να έχουν τρομερές επιπτώσεις τόσο σε ανθρωπινές ζωές και στην οικονομία όσο και στο περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, πολλές φορές τα ηφαίστεια αποτελούν ισχυρή πηγή πλούτου για τους ντόπιους κατοίκους των τόπων όπου βρίσκονται. Έτσι, οι γεωργικές καλλιέργειες (μιας και η γη γύρω από τα ηφαίστεια είναι ιδιαίτερα εύφορη) και η εξόρυξη ηφαιστειογενών ορυκτών και μεταλλευμάτων είναι οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται γύρω από την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Σε άλλες περιπτώσεις τα ηφαίστεια είναι πηγή τουριστικού εισοδήματος, όπως για παράδειγμα το ηφαίστειο της Σαντορίνης το οποίο δέχεται εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες ετησίως. Συχνά, κυρίως στο εξωτερικό, η ηφαιστειακή δράστηριότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΜΑΓΜΑΤΟΣ: Στα ηφαίστεια διακρίνουμε τρεις τύπους μάγματος, ανάλογα με την σύστασή τους: Α΄ Βασαλτικού τύπου. Ενώ αυτή η κατηγορία αντιπροσωπεύει το 80% του τύπου μάγματος, τα αντίστοιχα ηφαίστεια συνήθως δεν γίνονται αντιληπτά γιατί η πλειοψηφία τους βρίσκεται στον πυθμένα των ωκεανών, εκτός ορισμένων περιπτώσεων (Χαβάη, Ισλανδία, κ.ά.). Β΄ Ανδεσιτικού τύπου. Είναι περίπου το 10% του μάγματος, και τα αντίστοιχα ηφαίστεια βρίσκονται διατεταγμένα κυρίως κατά μήκος των ζωνών λιθοσφαιρικής σύγκλισης, εκεί δηλαδή που οι λιθοσφαιρικές πλάκες έρχονται σε επαφή μεταξύ τους, [όπως, για παράδειγμα συμβαίνει με το λεγόμενο Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο]. Γ΄ Ρυολιθικού τύπου. Είναι το υπόλοιπο 10% περίπου του μάγματος. Το περισσότερο μάγμα του τύπου αυτού δεν φτάνει στην επιφάνεια. Πάντως, οι πιο επικίνδυνες εκρήξεις είναι αυτές στις οποίες το μάγμα έχει μικρή ρευστότητα και πολλά διαλυμένα αέρια. Όσο πιο όξινο είναι το μάγμα, τόσο πιο επικίνδυνο είναι.

ΤΥΠΟΙ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗΣ ΔΟΜΗΣ: Τα ηφαίστεια που συσχετίζονται με το βασαλτικό μάγμα είναι Ασπιδωτά. Αυτά που συνδέονται με το ανδεσιτικό μάγμα ονομάζονται Στωματοηφαίστεια, ενώ αυτά που αποτελούνται μόνο από πυροκλαστικά υλικά είναι τα ηφαίστεια Ασβόλης. Πυροκλαστικά υλικά είναι τα υλικά εκείνα που εξέρχονται από τον ηφαιστειακό σωλήνα και τέτοια μπορεί να είναι η τέφρα, το λαχάρ1, οι λασποροές, η λάβα, οι λεγόμενες οβίδες, κ.ά. Οι κύριες δομές που παρατηρούνται στα ηφαίστεια είναι οι κρατήρες, οι δόμοι λάβας και οι καλδέρες. Ο τύπος λάβας που σχηματίζεται στιςυποθαλάσσιες εκρήξεις ονομάζεται μαξιλαροειδής.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ: Τα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας είναι διατεταγμένα σε ένα τόξο που ονομάζεται Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο, το οποίο περιλαμβάνει από Δυτικά προς Ανατολικά τα εξής ηφαίστεια: Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη, Γυαλί, Νίσυρος και Κως. Τα ηφαίστεια αυτά γεωλογικά είναι Τεταρτογενούς2 ηλικίας. Λίγο παλαιότερη (Πλειόκαινο – Τεταρτογενές) και μάλιστα όχι πλέον ενεργή είναι η ηφαιστειότητα στα εξής μέρη: Νησιά Λιχάδες- Γιάλτρα-Αιδηψός-Καμένα Βούρλα [Β. Ευβοϊκός], Μικροθήβες Αλμυρού, Βόρειες Σποράδες και Αλμωπία. Η ηφαιστειότητα της Μειοκαίνου γεωλογικής περιόδου παρατηρείται διάσπαρτη στο ανατολικό Αιγαίο [κυρίως στη Σάμο], αλλά και στο Βορειονατολικό Αιγαίο [Λήμνος, Λέσβος]. Σ΄αυτές τις τελευταίες περιοχές η ηφαιστειακή δραστηριότητα του απώτατου παρελθόντος προκάλεσε την απόθεση πολλών σχηματισμών και τη δημιουργία των απολιθωμένων δασών στα νησιά αυτά.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ηφαιστειότητα του Ολιγόκαινου επηρέασε τη ΒΑ Ελλάδα στην περιοχή του Έβρου. Η τελευταία μεγάλη έκρηξη στη Θήρα [Σαντορίνη] συνέβη περίπου το 1.630 π.Χ. και δημιούργησε τη μεγάλη καλδέρα στο κέντρο του νησιωτικού συγκροτήματος. Άλλες πιο πρόσφατες εκρήξεις μικρότερης, όμως, κλίμακας έγιναν το 197 π.Χ., και μ. Χ. τα έτη 46, 726, 1570-73, 1707-11, 1866-1870, το 1925-28, 1939-41 και το 1950. Σήμερα, πιο επικίνδυνο θεωρείται το υποθαλάσσιο ηφαίστειο «Κολούμπος» ανοικτά του ΒΑ άκρου της Σαντορίνης. Το ηφαίστειο της Νισύρου αποτελείται από μία μεγάλη καλδέρα μέσα στην οποία υπάρχουν 5 μικρότεροι κρατήρες. Η πιο πρόσφατη έκρηξη έγινε το 1888.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗ ΔΡΑΣΗ: Η γένεση και άνοδος του μάγματος προς την επιφάνεια της γης ευνοείται σε περιοχές οι οποίες είναι τεκτονικά διαταραγμένες. Από τον μαγματικό θάλαμο, την περιοχή όπου βρίσκεται αποθηκευμένο το μάγμα, φθάνει στην επιφάνεια μέσω ηφαιστειακών αγωγών ή των λεγομένων φλεβών τροφοδοσίας, δηλαδή μέσα από μεγάλες ρωγμές ή διασταύρωση ρωγμών του φλοιού της γης (ενεργά ρήγματα). Αυτές συνήθως καταλήγουν σε μια οπή, τον ηφαιστειακό πόρο. Αυτός, κατά κανόνα, βρίσκεται μέσα σε μια κοιλότητα που μοιάζει με χοάνη, τον κρατήρα. Ο πόρος και ο πυθμένας του κρατήρα καλύπτονται στα διαστήματα μεταξύ των ηφαιστειακών εκρήξεων από στερεοποιημένη ή κατακερματισμένη λάβα. Τότε, το μόνο στοιχείο δραστηριότητας του ηφαιστείου είναι η εκπομπή ατμίδων, δηλαδή θερμών αερίων και ατμών από κοιλότητες του εδάφους. Η ηφαιστειακή δράση κυμαίνεται μεταξύ δύο ακραίων τύπων: στον ένα τύπο το φτωχό σε αέρια μάγμα φθάνει στην επιφάνεια λίγο ή πολύ ήρεμα, ως συνεχές μέσο, και εκχύνεται από τον ηφαιστειακό πόρο δημιουργώντας ρεύματα λάβας όταν είναι αρκετά ρευστο ή θόλους λάβας όταν είναι παχύρρευστο. Στον άλλο τύπο το πλούσιο σε αέρια μάγμα τροφοδοτεί εκρήξεις. Τότε η λάβα εκτινάσσεται κατακερματισμένη από τον ηφαιστειακό πόρο, ως τέφρα. Η τέφρα ονομάζεται και πυροκλαστικό υλικό, ενώ το πιο λεπτόκοκκο κλάσμα της ονομάζεται ηφαιστειακή σποδός ή στάχτη. Η μετακίνηση και απόθεση της τέφρας γίνεται με δύο κύρια τρόπους. Ο ένας είναι η ελεύθερη πτώση από το ύψος στο οποίο έχει εκτιναχθεί, και ο δεύτερος είναι η μετακίνηση της τέφρας ως ένα πυκνό ρευστό μίγμα θραυσμάτων μάγματος και αερίων που ρέει με μεγάλες ταχύτητες και θερμοκρασίες στις πλαγιές του ηφαιστείου. Οι ροές αυτές ονομάζονται πυροκλαστικά ρεύματα πυκνότητας, επειδή η κίνησή τους ελέγχεται κατά κύριο λόγο από την πυκνότητα του νέφους, και αποθέτουν τα πυροκλαστικά ρεύματα τέφρας. Στη μεγάλη πλειονότητα των ηφαιστείων συναντάται όλο το φάσμα δράσεων μεταξύ των δύο ακραίων τύπων, της έκχυσης και της έκρηξης. Ορισμένα ηφαίστεια είναι κατ΄εξακολούθηση ενεργά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όπως το ηφαίστειο Στρόμπολι, στα νησιά του Αιόλου [Λίπαρι] το οποίο χαρακτηρίζεται από συνεχή δράση τουλάχιστον τα τελευταία 3- 4.000 χρόνια! Τα περισσότερα όμως ηφαίστεια, παρουσιάζουν μικρής διάρκειας επεισόδια, που διαρκούν από λίγες ημέρες έως λίγα χρόνια και μετά αδρανούν για δεκάδες, εκατοντάδες ή ακόμη για χιλιάδες χρόνια. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αδράνειας το εν υπνώσει ηφαίστειο μπορεί να είναι τελείως ήσυχο ή μπορεί να εκπέμπει αέρια και ατμούς που προδίδουν την ενεργή κατάστασή του. Επειδή κάποια ηφαίστεια χαρακτηρίζονται από μεγάλες περιόδους ηρεμίας (ως και πολλών χιλιάδων ετών) και η διάρκεια των ιστορικών καταγραφών είναι πολύ διαφορετική από χώρο σε χώρο (π.χ. Μεσόγειος – Νέα Ζηλανδία) σήμερα θεωρούνται ως ενεργά τα ηφαίστεια που έδρασαν τα τελευταία 10-20.000 χρόνια και βρίσκονται σε τεκτονικά ενεργές περιοχές που κάνουν πιθανή την επαναδραστηριοποίησή τους.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Στην δεκαετία του 1960, η συγκέντρωση πολλών και σημαντικών γεωφυσικών και γεωλογικών δεδομένων, οδήγησε στην «Επανάσταση της θεωρίας των τεκτονικών πλακών», η οποία εξηγούσε με επιτυχία τις μετακινήσεις των ηπείρων και την παγκόσμια κατανομή των ηφαιστείων και των σεισμών. Το συμπαγές, βραχώδες περίβλημα του πλανήτη μας– η λιθόσφαιρα, πάχους 50-200 χιλιομέτρων, είναι κατακερματισμένο σε επτά μεγάλες και άλλες τόσες μικρότερες πλάκες, οι οποίες μετακινούνται “επιπλέοντας” και γλιστρώντας πάνω σε ένα ημίρρευστο ορίζοντα, την ασθενόσφαιρα. Ως βασική κινητήρια δύναμη θεωρούνται τα ρεύματα θερμικής μεταγωγής, τα οποία δημιουργούνται καθώς το ημιπλαστικό υλικό της ασθενόσφαιρας, θερμαινόμενο από τη σχάση πυρήνων των ραδιενεργών στοιχείων Ουρανίου, Θορίου και Καλίου, γίνεται ελαφρύ και αναδύεται ως τα όρια της λιθόσφαιρας. Στη συνέχεια μεταδίδει τη θερμότητά του προς την επιφάνεια, ψύχεται, βαραίνει ξανά και καταδύεται βαθιά στο μανδύα. Στις περιοχές ανάδυσης, όπου η μια πλάκα απομακρύνεται από την άλλη, το θερμό υλικό του μανδύα χάνει γρήγορα πίεση ενώ αντίστοιχα παρουσιάζει πτώση της θερμοκρασίας. Αυτό προκαλεί την μερική τήξη του πετρώματος του μανδύα και παράγεται άφθονο μάγμα. Το μάγμα αυτό ανέρχεται στο κενό μεταξύ των δύο πλακών και οικοδομεί μεγάλες οροσειρές ενεργών υποβρύχιων ηφαιστείων, οι οποίες αποτελούν τις Μέσο-Ωκεάνιες Ράχες.

Εδώ τα ηφαίστεια γεννούν τη νέα λιθόσφαιρα του πλανήτη με ωκεάνιο βασαλτικό φλοιό. Τέτοια οροσειρά είναι η Μέσο-Ατλαντική Ράχη που άρχισε να δημιουργείται πριν 200 εκατομμύρια χρόνια, από την απομάκρυνση Αμερικής και Αφρικής- Ευρώπης. Καθώς η γη έχει σταθερή διάμετρο, όση λιθόσφαιρα παράγεται, τόση πρέπει να καταστραφεί. Αυτό γίνεται στις περιοχές σύγκλησης των πλακών, όπου η μία βυθίζεται κάτω από την άλλη κατά μήκος πολύ βαθιών ωκεάνιων τάφρων. Εδώ, η ωκεάνια λιθόσφαιρα που υποβυθίζεται μεταφέρει μαζί της ιζήματα και νερό. Η απελευθέρωση του νερού αυτού σε μεγάλα βάθη (100-150 χιλιόμετρα) προκαλεί τήξη των πετρωμάτων, καθώς το ενυδατωμένο πέτρωμα τήκεται σε πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες από ότι το άνυδρο. Το νέο μάγμα που γεννάται με αυτό τον τρόπο αναδύεται και τροφοδοτεί έντονα εκρηκτική ηφαιστειακή δράση. Αυτή οικοδομεί ηφαιστειακά νησιά ή τοξοειδείς οροσειρές μεγάλων ηφαιστείων. Έτσι παράγεται νέος ηπειρωτικός φλοιός. Τα δικά μας ενεργά ηφαίστεια του νοτίου Αιγαίου είναι ένα παράδειγμα τέτοιας δράσης.

…………………………………………

1. Τα λαχάρ είναι λασπορροές που αποτελούνται από πυροκλαστικά υλικά αναμεμιγμένα με κάποιο υγρό, συνήθως νερό. Τα υλικά αυτά κινούνται καθοδικά στις πλαγιές των ηφαιστείων και μπορούν να αναπτύξουν μεγάλες ταχύτητες. Ο όρος προέρχεται από την ινδονησιακή γλώσσα.

2. Η ολόκαινος εποχή ή αλλούβιος υποπερίοδος, ή απλώς το ολόκαινο, είναι μία γεωλογική εποχή στην ιστορία της Γης, η πλέον πρόσφατη. Αυτή η εποχή άρχισε με το τέλος της πλειστοκαίνου εποχής, περίπου 10 ως 12 χιλιάδες χρόνια πριν, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το Πλειστόκαινο είναι μια γεωλογική περίοδος περιλαμβάνει τη χρονική περίοδο 2.600.000 με 12.000 χρόνια περίπου πριν. Ονομάζεται και Διλούβιο, ή περίοδος των Παγετώνων. Μαζί με το ολόκαινο αποτελούν το Τεταρτογενές.