Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΣΚΑΛΩΝ ΘΕΜΕΛΙΟ
ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΜΟΡΓΙΝΩΝ
(Α΄)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η παρούσα μικρή επιστημονική μελέτη για
το Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας ή της Παναγίας των Σκαλών αποτελεί ένα
φόρο τιμής στην πάνσεπτη προστάτιδα της Αμοργού. Μέχρι τα τέλη της
δεκαετίας του 1980, το Μοναστήρι ήταν γνωστό στους κατοίκους κυρίως των
Κυκλάδων, της Ρόδου και της Αστυπάλαιας. Η Αμοργός, ως νησί της άγονης
γραμμής, ήταν αποκομμένη τόσο από την υπόλοιπη Ελλάδα, όσο και από χώρες
του εξωτερικού. Τα ελάχιστα δρομολόγια πλοίων που υπήρχαν προς και από
την Αμοργό, τα παλιά και πολύ αργά πλοία που συνέδεαν την Αμορργό με το
λιμάνι του Πειραιά και με τα γύρω από αυτήν νησιά έκαναν το ταξίδι
πολύωρο και κουραστικό. Οι επισκέπτες της Αμοργού βιώναν μία μικρή
οδύσσεια μέχρι να φτάσουν στο νησί. Έτσι απέφευγαν αυτήν την ταλαιπωρία.
Πολλοί από τους Έλληνες και τους ξένους δεν γνώριζαν καν ούτε την
ύπαρξη του ιστορικού Μοναστηριού που αποτελεί κόσμημα για το νησί. Τα
πράγμα αλλάζουν άρδην από το 1988. Τότε γυρίστηκε η ταινία του Luc
Besson «Απέραντο Γαλάζιο». Αρκετές από τις σκηνές της ταινίας έχουν
γυριστεί στην περίφημη παραλία της Αγίας Άννας, κάτω από το Μοναστήρι
της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας. Η Αμοργός και το Μοναστήρι της
Χοζοβιώτισσας γίνονται γνωστά σε ξένους και Έλληνες. Έτσι τα τελευταία
χρόνια χιλιάδες επισκέπτες συρρέουν στο Μοναστήρι για να προσκυνήσουν τη
θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και κυρίως να θαυμάσουν την παράδοξη
αρχιτεκτονική του μορφή.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Σύντομη ιστορική αναδρομή της εξάπλωσης του χριστιανισμού στο Αιγαίο έως και το ξέσπασμα της εικονομαχίας.
Τα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά αποτέλεσαν
γέφυρα των λαών της Μεσογείου από τα αρχαία χρόνια έως και τις ημέρες
μας. Ως σταυροδρόμι υλικών αγαθών, ανθρώπων και ιδεών, το Αιγαίο πέλαγος
ήρθε από νωρίς σε επαφή με τη διδασκαλία της νέας θρησκείας του
χριστιανισμού. Πολλοί νησιώτες ασπάσθηκαν το χριστιανισμό και
βαπτίσθηκαν στο όνομα του Ενός και Τριαδικού Θεού. Από τον 1ο αιώνα μ.Χ.
ήδη είχαν σχηματιστεί οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες σε νησιωτικά
λιμάνια με μεγάλη κίνηση, όπως η Ρόδος. Μαρτυρίες υπάρχουν τον 3ο αιώνα
για ονόματα επισκόπων όπως ο Φωτεινός, επίσκοπος Ρόδου, πράγμα που
αποδεικνύει ότι οι χριστιανοί είχαν οργανωθεί σε κοινότητες. Στους
μεγάλους διωγμούς του Δεκίου και του Διοκλητιανού άρχισαν να
δημιουργούνται οι κατακόμβες της Μήλου ως μέρη ενταφιασμού των μαρτύρων
αλλά και λατρείας της χριστιανικής θρησκείας. Μόνο στο νησί της Μήλου το
έδαφος επέτρεπε το σχηματισμό κατακομβών.
Στα πρακτικά της Α ἐν Νικαία
Οικουμενικής Συνόδου το 325 έλαβαν μέρος οι επίσκοποι της Κω και της
Ρόδου. Στις επόμενες Οικουμενικές Συνόδους μαρτυρείται η συμμετοχή
επισκόπων από την Άνδρο, την Αμοργό, τη Θήρα, τη Νάξο, την Πάρο, τη
Σίφνο και τη Λέρο. Αρχικά στη μητρόπολη Ρόδου υπάγονταν δώδεκα επισκοπές
με αρμοδιότητες για τα νησιά των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων και
γενικότερα των νήσων του ανατολικού Αιγαίου. Αργότερα, η εκκλησιαστική
διαίρεση των νησιών έγινε περισσότερο σύνθετη. Μερικές επισκοπές έγιναν
μητροπόλεις, ενώ έχουμε την ίδρυση νέων επισκοπών.
Αν και ο χριστιανισμός είχε διαδοθεί στα
νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου δεν υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες για
εμφάνιση και εξάπλωση του μοναχισμού στα μέρη αυτά πριν από το τέλος της
εικονομαχίας. Σίγουρα όμως θα υπήρχε και εκεί νωρίτερα κάποια έστω και
μικρή ανάπτυξη του μοναχισμού και ίδρυση κάποιων μικρών μοναστηριών στα
μεγάλα νησιά του Αιγαίου τουλάχιστον. Άλλωστε η επίδραση του μοναχικού
βίου που ανθούσε τόσο στην Αίγυπτο όσο και στις πόλεις της Μικράς Ασίας
σίγουρα θα είχε φέρει καρπούς και στο Αιγαίο. Κατά τις περιόδους των
εικονομαχικών ερίδων (727-787 και 813-843) πολλοί μοναχοί από τα διάφορα
σημεία της αυτοκρατορίας βρήκαν καταφύγιο στα νησιά του Αιγαίου.
Όταν το 726 ο αυτοκράτωρ Λέων ο Γ ὁ
Ίσαυρος διέταξε να αφαιρεθεί από της μεγάλης Χάλκης πύλης των ανακτόρων η
εικόνα του Χριστού και να αντικατασταθεί από τον τρισόλβιο τύπο του
σταυρού[1], ο αντίκτυπος της διαταγής αυτής ήταν μεγάλος όχι μόνο στην
Κωνσταντινούπολη αλλά και στις Κυκλάδες. Ο τουματάρχης των Ελλαδικών,
Αγαλλιανός εκίνησε τον στόλο του Ελλαδικού θέματος και των Κυκλάδων
νήσων σε εκστρατεία κατά της πρωτεύουσας. Η εκστρατεία κατέληξε σε
μεγάλη ήττα των εξεγερθέντων, όμως φανέρωνε τη δυσφορία του λαού έναντι
των αποφάσεων και ενεργειών του εικονομάχου αυτοκράτορος[2]. Κατά την
πολυτάραχη περίοδο της εικονομαχίας πολλές εικόνες από την Αίγυπτο η τη
Μικρά Ασία μεταφέρθηκαν στα νησιά του Αιγαίου και σώθηκαν από χέρια των
εικονομάχων με θαυματουργικό τρόπο. Άλλες πάλι μεταφέρθηκαν από τους
χριστιανούς της Παλαιστίνης και των περιοχών νοτίου της Μικράς Ασίας.
Αυτοί μετανάστευσαν από τις εκεί περιοχές προς την Κύπρο και την
Κωνσταντινούπολη για να γλιτώσουν από τις σφαγές των Αράβων που
εξαπέλυαν συχνά αιφνιδιαστικές επιθέσεις κατά των μικρασιατικών πόλεων,
συνεπαγόμενες άλλοτε άλωση αυτών, όπως συνέβη το 726 με την Καισάρεια
της Καππαδοκίας, άλλοτε μακρά πολιορκία, όπως της Νικαίας το 726 η
κατάληψη βυζαντινών φρουρίων (Κάστρον Αετούς, Χαρσιανόν, Σιδηρούν
κάστρον)[3]. Μία από τις εικόνες που γλίτωσαν από το μένος των
εικονομάχων είναι και η ιερή εικόνα της Παναγίας της Σκαλών η αλλιώς της
Παναγίας της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό.
