Για
τη δεκαετία αυτή θα σταθούμε σε δύο από τα πιο σημαντικά ιστορικά πεδία που
συσχετίζονται είτε άμμεσα είτε έμμεσα με τη Σαντορίνη.
Με
τον όρο Εικονομαχία εννοείται μεγάλη μεταρρυθμιστική κίνηση που ξέσπασε στο
Βυζαντινό Κράτος τον 8ο και 9ο αι. που από θρησκευτική εξελίχθηκε και σε
πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. Η Εικονομαχία τελικά δίχασε τους
Βυζαντινούς σε «Εικονομάχους»και «Εικονολάτρες»
«Την
αφορμή για την έναρξη της εικονομαχίας φαίνεται ότι έδωσε ένας καταστροφικός
σεισμός που είχε επίκεντρο το θαλάσσιο χώρο μεταξύ Θήρας και Θηρασίας (726). Ο
σεισμός ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση θείας οργής, διότι, τάχα, η λατρεία των εικόνων
αποτελούσε εκδήλωση ειδωλολατρίας στο χώρο της Εκκλησίας.
Το
726 ο Λέων Γ' εξαπέλυσε την πρώτη επίθεσή του κατά των εικόνων. Με διαταγή του
ο στρατός απομάκρυνε από τη Χαλκή Πύλη των ανακτόρων μια εικόνα του Χριστού. Το
οργισμένο πλήθος αντέδρασε και ξέσπασαν οδομαχίες. Η αντίδραση κατά της
εικονομαχικής πολιτικής απλώθηκε από την πρωτεύουσα στο Θέμα Ελλάδος (σημερινή
ανατολική Στερεά Ελλάδα). Ο θεματικός στόλος κινήθηκε εναντίον του Λέοντος,
αλλά κατατροπώθηκε κοντά στον Ελλήσποντο[1].»
Για
την έκρηξη του 726 π.Χ. ο Θεοφάνης
αναφέρει : «Τον ίδιο χρόνο (726), το καλοκαίρι, ανέβρασε η θάλασσα και σαν από
καμίνι σηκώθηκε ατμός από το βυθό ανάμεσα στη Θήρα και τη Θηρασία . Αυτό
κράτησε κάμποσες μέρες. Στο μέσο αυτό της φοβερής φωτιάς σχηματίστηκε ένα νέο
νησί που συνενώθηκε με το νησί Ιερά. Όπως η Θήρα και η Θηρασία, έτσι και το
νεοσχημάτιστο νησί όφειλε τη γένεσή του στην έκρηξη του ηφαιστείου και
δημιουργήθηκε στη διάρκεια της βασιλείας του αντίχριστου Λέοντος. Ο
αυτοκράτορας εξήγησε αυτό το σημάδι της θείας οργής εναντίον του με τρόπο
ευνοϊκό για τον εαυτό του και σήκωσε ακόμη πιο αναίσχυντο πόλεμο εναντίον των
αγίων και σεπτών εικόνων. Και ο λαός της Βασιλεύουσας εξαιτίας της απέραντης
λύπης του για τις καινοφανείς διδασκαλίες προσπάθησε να επιτεθεί και να
σκοτώσει τους στρατιώτες του αυτοκράτορα που καθαίρεσαν την εικόνα του Χριστού
στη Χαλκή Πύλη. Και τότε πολλοί από αυτούς τιμωρήθηκαν για την ευσέβειά τους με
ακρωτηριασμούς, μαστιγώσεις, εξορίες και πρόστιμα και ιδιαίτερα οι αριστοκράτες
και επιφανείς.[2]»
Παράλληλα,
δε την ίδια περίοδο στην Κωνσταντινούπολη «η πρώτη εκδήλωσις των εικονομάχων ήταν η
καταστροφή της εικόνας του Χριστού, της ευρισκόμενης εις τα προπύλαια των
αυτοκρατορικών ανακτόρων», το γεγονός το οποίο συσχετίζεται άμεσα με την Αγία
Θεοδοσία την οσιομάρτυς την Κωνσταντινουπολίτισσα, η οποία είναι και η
προστάτιδα των καστελιών της Σαντορίνης.
«Ἡ Ἁγία Ὁσιομάρτυς Θεοδοσία καταγόταν ἀπὸ τὴν
Κωνσταντινούπολη καὶ γεννήθηκε ἀπὸ γονεῖς πλουσίους καὶ εὐσεβεῖς. Σὲ ἡλικία
ἑπτὰ ἐτῶν, ἀφοῦ ἔμεινε ὀρφανὴ ἀπὸ πατέρα, εἰσῆλθε σὲ μοναστήρι, ὅπου μετὰ ἀπὸ λίγο
ἐκάρη μοναχή. Μετὰ τὸν θάνατο καὶ τῆς μητέρας της, ἀφοῦ ἐπούλησε καὶ διεμοίρασε
στοὺς φτωχοὺς τὰ ὑπάρχοντά της, ἀπαλλάχτηκε ἔτσι ἀπὸ τὶς γήινες φροντίδες,
ἐπιδόθηκε μὲ μεγαλύτερο ζῆλο, στὴν ἀπόκτηση τῆς τελειότητος καὶ τῶν μοναχικῶν
ἀρετῶν, ἀσκούμενη στὴ μονὴ ποὺ βρισκόταν κοντὰ στὸ Σκοτεινὸ Φρέαρ καὶ
ἐπονομαζόταν Ἀσπάρου στέρνη.
Ὅταν ἦλθε
στὸ θρόνο ὁ Λέων ὁ Ἴσαυρος (717 – 741 μ.Χ.), ἐξαπολύθηκε ἄγριος διωγμὸς
ἐναντίον τῶν εἰκονόφιλων καὶ τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ὁ δὲ Πατριάρχης Γερμανός,
στερεὸς προμαχώνας τῆς Ὀρθοδοξίας, ἐκδιώχθηκε καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸν
εἰκονομάχο Ἀναστάσιο. Κατὰ τὴν ἔναρξη τοῦ διωγμοῦ διέταξε τὴν καθαίρεση καὶ
καταστροφὴ τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία εὑρισκόταν ἀπὶ τῆς Χαλκῆς Πύλης.
Τότε ἡ
Θεοδοσία, ἐπικεφαλῆς καλογραιῶν καὶ ἄλλων γυναικῶν, ὅρμησαν καὶ κατέρριψαν ἀπὸ
τὴν κινητὴ σκάλα τὸ σπαθάριο ποὺ ἀνέβηκε, γιὰ νὰ καταστρέψει τὴν εἰκόνα, καὶ μὲ
πέτρες καὶ ξύλα ἐπετέθησαν κατὰ τοῦ Πατριαρχείου. Μπροστὰ σὲ αὐτὴ τὴν κατάσταση
ὁ Πατριάρχης Ἀναστάσιος ἀναγκάσθηκε νὰ ἐγκαταλείψει τὸ Πατριαρχείο. Ἡ
στρατιωτικὴ δύναμη ποὺ ἐπενέβη, ἄλλες μὲν ἀπὸ τὶς γυναῖκες ἐφόνευσε, ἄλλες δέ,
μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ τὴν Θεοδοσία, συνέλαβε. Καὶ ἀπὸ τὶς συλληφθεῖσες ἄλλες
ἐλευθέρωσαν, ἄλλες ἐνέκλεισαν στὶς φυλακὲς ἢ ἐξαπέστειλαν στὴν ἐξορία. Τὴν δὲ
Θεοδοσία, ἀφοῦ ἐκακοποίησαν, τὴν ὁδήγησαν στὴν τοποθεσία τοῦ Βοὸς καὶ τὴν
κατέσφαξαν, ἀφοῦ διαπέρασαν τὸ λαιμό της διὰ κέρατος κριοῦ. Τὸ τίμιο λείψανό
της περισυνελέγη καὶ ἐνταφιάσθηκε στὴ μονὴ Δεξιοκράτους, πολλὰ δὲ θαύματα
ἐπιτελοῦσε στοὺς πιστούς, ποὺ προσέρχονταν μὲ πίστη καὶ εὐλάβεια.»[3]
Στο σημείο αυτό οφείλω να ερμηνεύσω τις διφορούμενες
βιογραφίες της Αγίας Θεοδοσίας ώστε να συνδυαστούν με την 29η Μαίου
ημέρα μνήμης Της. Στην περίπτωση που η βίαια σφαγή της έγινε το 726 μ.Χ ( έτσι
αναφέρεται ή δικαιολογείται σε κάποιους συναξαριστές), τότε δικαιολογείται η
ημέρα μνήμης της. Στην περίπτωση που ο θάνατός της έγινε μετά από 4 χρόνια,
τότε η ημέρα μνήμης της Αγίας συνδυάζεται με το περιστατικό της προσπάθειας
καταστροφής της εικόνας του Χριστού, στο οποίο πρωτοστάτησε η Αγία.
«Αν
συνδυάσουμε τις ανωτέρω πληροφορίες με το μαρτύριο της Αγίας, , πρέπει να
πιστέψουμε ότι η Αγία Θεοδοσία που ήθλησε και μαρτύρησε μπροστά από την Χάλκη
Πύλη, εθεωρήθη ως προστάτις των Ανακτόρων που ήταν τριγυρισμένα με τείχη σαν τα
Καστέλια.»[4]
Εκκλησίες
της Αγίας Θεοδοσίας στη Σαντορίνη βρίσκονται στο Ακρωτήρι, το Εμπορείο, τον
Πύργο, το Ημεροβίγλι. Για το «Καστέλι
του Αγίου Νικολάου»δλδ, το Κάστρο της Οίας,
οφείλω να τονίσω, διαβάζοντας τις πηγές , ότι χρήζει περαιτέρω έρευνας η
ύπαρξη τα παλαιότερα χρόνια εκκλησίας αφιερωμένης στην Αγία Θεοδοσία. Οι παλαιότεροι
ερευνητές την αναφέρουν την Αγία ως προστάτιδα όλων των Καστελιών της Σαντορίνης
βέβαια….
Είδατε
το λοιπός πόσο θα μπορούσε να συνδυαστεί η ημέρα μνήμης της Αγίας με μέρος της ανάδειξης
της τοπικής ιστορίας: Η Σχέση του Ηφαιστείου με την κοινωνία του νησιού , το
βίο της Αγίας Θεοδοσίας και τα Καστέλια του νησιού που δημιουργήθηκαν περί τον
μισό αιώνα αργότερα !
