Η περίοδος του Πάσχα έχει μια ξεχωριστή γοητεία στα Κυκλαδονήσια. Η Μεγάλη εβδομάδα είναι και για τις Κυκλάδες εποχή πένθους, με κυρίαρχο το έθιμο της νηστείας και της κατάνυξης στις εκκλησιαστικές ακολουθίες. Την Μ. Πέμπτη σε όλα τα νησιά υπάρχουν έθιμα που σχετίζονται με το ζύμωμα κουλουριών και την βαφή των κόκκινων αυγών ενώ την Μ. Παρασκευή γίνεται με τη λιτή μεγαλοπρέπεια η περιφορά του επιταφίου στα φρεσκοασπρισμένα δρομάκια.
Σε πολλά νησιά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία και παίζουν «μπίλιους», «μπάλες» ή «τσούνια», ένα παραδοσιακό παιχνίδι που θυμίζει μπόουλινγκ το οποίο αποτελείται από εννέα "τσούνια" (=κορίνες) και μια ξύλινη μπάλα , ενώ γλέντια και χοροί δημιουργούν μια εορταστική ατμόσφαιρα όλη την εβδομάδα (Λαμπροβδομάδα) που ακολουθεί.
Στην Αμοργό το Πάσχα έχει ιδιαίτερο χρώμα, με όλες τις παλιές παραδόσεις που αναβιώνουν στα χωριά της. Το Σάββατο του Λαζάρου μοιράζονται σε όλα τα σπίτια μεγάλοι σταυροί φτιαγμένοι από φύλλα βαγιάς (φοινικιά), από κάποιο παιδί που του έχει αναθέσει ο παπάς του χωριού να τα μοιράσει. Παλιά οι νοικοκυρές έδιναν αυγά και άλλα είδη στο παιδί. Σήμερα δίνουν συνήθως χρήματα ή άλλα κεράσματα της εποχής. Στους σταυρούς αυτούς αργότερα δένουν ένα κλωνάρι ελιά και το απόγευμα στον εσπερινό ή την άλλη μέρα το πρωί τους πηγαίνουν στην εκκλησία για να λειτουργηθούν. Στη Χώρα, στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στολίζεται ένα μεγάλο κλωνί ελιά με κατασκευές από βάγια ( σταυρουδάκια σε διάφορα σχήματα, αλογάκια, δακτυλίδια κ.τ.λ.). και μετά το πέρας της λειτουργίας γίνεται περιφορά της εικόνας του Βαϊοφόρου και του στολισμένου κλωνιού της ελιάς σε όλο το χωριό. Όταν επιστρέψει η πομπή στην εκκλησία, οι πιστοί παίρνουν τα βάγινα στολίδια και κλωνάρια από την ελιά.
Στο Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας ακολουθείται η ίδια διαδικασία με τη συμμετοχή ντόπιων και παραθεριστών στο στολισμό του Επιταφίου. Μετά την ακολουθία των Ωρών και της Αποκαθηλώσεως παρατίθεται νηστίσιμο γεύμα στους επισκέπτες αποτελούμενο από χαλβά, ελιές, φρούτα και ταχινόσουπα. Μετά το γεύμα και προς το μεσημέρι, ψέλνονται τα Εγκώμια και γίνεται η περιφορά του Επιταφίου μέσα στους χώρους της Μονής.
Το βράδυ γίνεται σ’ όλα τα χωριά η περιφορά του Επιταφίου με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου. Κατά της περιφορά καίνε στους δρόμους φωτιές και ανάβουν δάδες ενώ συγχρόνως κτυπούν πένθιμα οι καμπάνες όλων των Εκκλησιών. Χαρακτηριστική είναι η μυρωδιά που αναδύεται από τα ντόπια αρωματικά άγρια βότανα που έχουν σκορπιστεί στους δρόμους(αργιανές και φασκομηλιές).
Μετά το τέλος της περιφοράς μπροστά στην πόρτα της Εκκλησίας, οι άντρες σηκώνουν στους ώμους τους τον Επιτάφιο και περνάει από κάτω όλος ο κόσμος και μπαίνει στην Εκκλησία.
Το Μεγάλο Σάββατο κάθε σπίτι ετοιμάζει το σφαχτό «ρίφι ή αρνί», όπου κατά το παλαιό έθιμο ψήνεται στο φούρνο μέσα σε ταψιά – παλαιότερα σε πήλινες λεκάνες (Λακανίδι) -, το οποίο το έχουν γεμίσει με ρύζι και διάφορα άλλα μυρωδικά. Αρνί ή ρίφι στη σούβλα δεν συνηθίζεται στην Αμοργό. Χαρακτηριστική η μυρωδιά του δεντρολίβανου τον οποίον βάζουν γύρω από το ψητό μέσα στο ταψί. Παλαιότερα υπήρχαν και άναβαν φούρνοι σε κάθε σπίτι όπου έκαιγαν με κλαδιά και βέβαια η μυρωδιά αλλά και η γεύση ήταν διαφορετικές. Σήμερα διατηρούνται ελάχιστοι τέτοιοι φούρνοι.
Αν στην υπόλοιπη Ελλάδα το Πάσχα τελειώνει με το βράδυ της Ανάστασης και το αρνί της Κυριακής, στην Χώρα της Αμοργού ο αναστάσιμος εορτασμός συνεχίζεται για μία ακόμα εβδομάδα.
Στην Αμοργό η εορτή του Πάσχα διαρκεί μια εβδομάδα ακόμη, δηλαδή μέχρι την επόμενη Κυριακή του Θωμά. Την Κυριακή του Πάσχα κτυπούν οι καμπάνες όλων των Εκκλησιών χαρμόσυνα και μετά το μεσημέρι αρκετός κόσμος πηγαίνει στο Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας, από εκεί παίρνουν την εικόνα της Παναγίας συνοδευόμενη από την εικόνα του Αγίου Γεωργίου, τα λάβαρα της Αναστάσεως και τα εξαπτέρυγα και πεζή ανεβαίνουν το μονοπάτι προς την Χώρα.
Στην είσοδο του χωριού (περιοχή Καλογερικού) περιμένει πολύς κόσμος μαζί με τους Ιερείς, εκεί γίνεται η υποδοχή των εικόνων και όλοι μαζί πηγαίνουν στο Ναό του Φωτοδότη Χριστού -Μετόχι της Ιεράς Μονής- όπου γίνεται ο εσπερινός της Αγάπης και στο τέλος μοιράζονται κόκκινα αυγά. Το πρωί της ίδιας μέρας πάλι από την Ιερά Μονή φεύγουν άλλες εικόνες προς την περιοχή της Αιγιάλης, από όπου έχουν έρθει νωρίτερα κάτοικοι της περιοχής μετά από πεζοπορία 4 ωρών για να τις παραλάβουν.
Για όλη την εβδομάδα της Διακαινησίμου οι εικόνες περιφέρονται σ’ όλα τα χωριά του νησιού με συνοδεία ντόπιων κατοίκων και ξένων παραθεριστών. Αυτή η περιφορά είναι ως εξής: Δευτέρα του Πάσχα Από το Ναό του Φωτοδότη Χριστού στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στη Χώρα. Τρίτη του Πάσχα το πρωί στις 6 φεύγουν οι εικόνες για τον Άγιο Γεώργιο Βαλσαμίτη –μετόχι της Ιεράς Μονής- σε απόσταση 6 χλμ από την Χώρα. Συγκεντρώνεται κόσμος από τα Κατάπολα και από τα χωριά της Κάτω Μεριάς, όπου μετά την λειτουργία και την προσφορά πασχαλινών εδεσμάτων η εικόνα της Παναγίας με όλων τον κόσμο συνοδευόμενη πηγαίνει στα Κατάπολα κάνοντας στάση σε μάντρα και προσφέρεται στον κόσμο φρέσκο τυρί και μυζήθρα μετά από παράκληση που γίνεται για τους κτηνοτρόφους και τους κατοίκους της περιοχής. Κάποιες άλλες εικόνες πάνε προς τα χωριά της Κάτω Μεριάς (Καμάρι, Βρούτση, Αρκεσίνη, Κολοφάνα).
Τετάρτη του Πάσχα συνεχίζονται οι περιφορές των εικόνων σε διάφορους ναούς των Καταπόλων, της περιοχής της Κάτω Μεριάς και της Αιγιάλης. Πέμπτη του Πάσχα Οι εικόνες που είναι στα Κατάπολα από την Τρίτη το μεσημέρι αναχωρούν με συνοδεία κόσμου και ψάλλοντας αναστάσιμους ύμνους ανηφορίζουν προς τη Χώρα. Η είσοδος των εικόνων στο χωριό συνοδεύεται από κωδωνοκρουσίες όλων των Εκκλησιών, από το θυμίαμα που προσφέρουν οι νοικοκυρές από την πόρτα κάθε σπιτιού και από τα αρωματικά βότανα που είναι στρωμένα στους δρόμους σου προσφέρουν θρησκευτικό δέος και ανάσταση ψυχής. Η πομπή φθάνει στον πανάρχαιο ναό της Ζωοδόχου Πηγής, εκεί γίνεται ο Εσπερινός, εφόσον είναι και ο εορτάζων Ναός και το πρωί η θεία Λειτουργία.
Σάββατο του Πάσχα έρχονται οι εικόνες και πάλι στο Μητροπολιτικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γίνεται εσπερινός και παραμένουν εκεί μέχρι την Κυριακή του Πάσχα όπου κατά τις 11 μετά την θεία λειτουργία έρχονται και οι υπόλοιπες εικόνες με συνοδεία Ιερέων και κόσμου από τα χωριά της Κάτω Μεριάς. Το μεσημέρι γύρω στις 2 γίνεται Εσπερινός, στη συνέχεια όλος ο κόσμος ψάλλοντας ύμνους αναστάσιμους και κρατώντας ανοιξιάτικα λουλούδια και οι Ιερείς με τις εικόνες στα χέρια τους αναχωρούν για το Μοναστήρι οδοιπορικώς.
Μετά από πορεία μιας ώρας η πομπή φθάνει στο Μοναστήρι (μπροβάλισμα) όπου από το μεσημέρι έχουν φθάσει και οι υπόλοιπες εικόνες από την Αιγιάλη συνοδευόμενες κι αυτές από πιστούς σε μια πορεία 4-5 ωρών μέσα από βουνοπλαγιές και μάντρες. Οι καμπάνες της Μονής υποδέχονται την Κυρά Παναγιά και καθώς ο κόσμος ανεβαίνει τα 400 περίπου σκαλιά και αφού στην είσοδο της Μονής γίνει μια μικρή τελετή υποδοχής και παράκλησης εισέρχονται όλοι πια στη Μονή όπου γίνεται κατανυκτικός Εσπερινός και μοιράζονται αυγά, τυριά και διάφορα άλλα γλυκίσματα.
Στην Τήνο την Μεγάλη Παρασκευή, οι ενορίες των χωριών και της πόλης συναγωνίζονται ποιος θα στολίσει τον καλύτερο επιτάφιο το πρωί της Μ. Παρασκευής. Τον στολίζουν κορίτσια με βιολέτες κυρίως ενώ δεν ζυγώνουν παντρεμένες γυναίκες στη διαδικασία αυτή. Νωρίς το απόγευμα συνηθίζεται από τους κατοίκους να τους «γυρίζουν» όλους για να δουν ποιος είναι ο πιο όμορφος, ενώ περνούν από κάτω τρεις φορές για το καλό.
Το βράδυ και μετά το τέλος της ακολουθίας αρχίζει η περιφορά των επιταφίων με πρώτα τα εξαπτέρυγα, το σταυρό και τα φαναράκια και μετά ο επιτάφιος, ο ιερέας και ο κόσμος με αναμμένα κεριά. Η θρησκευτική αυτή πομπή σταματά συχνά στα δρομάκια της πόλης ή των χωριών και γίνονται δεήσεις. Παντού υπάρχουν αναμμένα κεράκια και λιβάνι ενώ οι πιστοί πετάνε λουλούδια στον επιτάφιο σε όλη τη διαδρομή του. Όλοι οι επιτάφιοι της πόλης στο τέλος της διαδρομής τους συναντιόνται στην εξέδρα της παραλίας όπου γίνεται δέηση.
Μετά την αποχώρησή τους, ο Επιτάφιος του Ενοριακού Ναού Αγίου Νικολάου με τον εφημέριό του, ακολουθούμενος από πλήθος κόσμου, προχωράει προς την παραθαλάσσια περιοχή πρώην Σπιτάλια, όπου οδηγείται μέσα στη θάλασσα. Στιγμή μοναδική, συγκινητική! Το έθιμο αυτό τελείται σε ανάμνηση όσων χάθηκαν για πάντα στην αγκαλιά της θάλασσας.
Μετά το τέλος της ακολουθίας παρέες πιστών γυρίζουν όλη τη νύχτα εκτός της πόλης ανάβοντας τα καντήλια στα ξωκλήσια, ψάλλοντας τους ύμνους της ημέρας και προσπαθώντας να ανάψουν τα πιο πολλά καντήλια για το καλό της ημέρας.
Το πρωί του Μ. Σαββάτου γίνεται η πρώτη ανάσταση και όταν ο παπάς πει το «Ανάστα ο Θεός κρίναι την γην» σκορπίζονται λεμονόφυλλα σε όλη την εκκλησία ενώ οι πιστοί προσπαθούν να πιάσουν ένα στον αέρα και να το βάλλουν στο πορτοφόλι τους για να το έχουν πάντα γεμάτο με λεφτά(τύχη)
Το βράδυ στην Αναστάσιμη ακολουθία το χαρακτηριστικό είναι ότι στο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας (Παναγία) μοιράζονται κεριά και κόκκινα αυγά σε όλους τους πιστούς, ενώ την ώρα της Ανάστασης το πανδαιμόνιο δεν περιγράφεται μια και ακούγονται τα βαρελότα, τα βεγγαλικά και οι ονομαστές τριμπονιές(πιστολιές) ιδιαίτερα στα χωριά των Έξω μερών όπως λέγονται στην Τήνο.
.
Χαρακτηριστικό επίσης θεωρείται το ότι για τις επόμενες σαράντα ημέρες οι Τηνιακοί «ανασταίνουν»όπως συνηθίζεται να λένε όλα τα ξωκλήσια. Γίνεται δηλαδή η Αναστάσιμη λειτουργία σε κάθε ναό του νησιού συνοδευόμενη με το απαραίτητο αναστάσιμο κέρασμα.
Την Κυριακή του Πάσχα, στα χωριά και στη χώρα της Τήνου, κάτοικοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται κατά οικογένειες – σόγια και τρώνε το αρνί και τα λοιπά μυρωδάτα φαγητά, σαλάτες και γλυκά, διασκεδάζοντας με μουσική και τραγούδια. Σε πολλά χωριά, κυρίως μικρά, συγκεντρώνονται όλοι οι κάτοικοι σε ένα δημόσιο χώρο και στρώνουν τραπέζι αγάπης και φιλοξενίας. Το γλέντι και ο χορός συμπληρώνουν τη διασκέδαση.
Τα χωριά στα οποία γίνεται γλέντι ανήμερα το Πάσχα είναι: Αρνάδος, Δυο Χωριά, Κουμάρος, Μυρσίνη, Ξινάρα, Σκαλάδος, Τριαντάρος.
Τη Δευτέρα του Πάσχα πηγαίνουν όλοι στην εξοχή να «μαραντήσουν» όπως λέγεται όπως ακριβώς τη Καθαρή Δευτέρα. Συγκεκριμένα στο χωριό Κτικάδος γίνεται η γιορτή της αγάπης όπου όλο το χωριό και όσοι άλλοι προσέλθουν τρώνε σε κοινό τραπέζι πληρωμένα από το ταμείο της εκκλησίας του χωριού. Μοιράζονται άσπρα κεριά που ανάβονται τότε από την λαμπάδα του ιερέα και μνημονεύονται στην εκκλησία όλοι οι πεθαμένοι Κτικαδιανοί από εκατονταετίας έως σήμερα.
Επίσης γίνονται πανηγύρια στα χωριά και εξωκκλήσια: Άγιος Ρωμανός, Άγιος Πέτρος (Ακέρατος Στενή), Άγιοι Ανάργυροι Καλλονή, Άγιος Γεώργιος Περάστρα, Καρδιανή, Υστέρνια, Σμαρδάκιτο.
Την Τρίτη του Πάσχα γίνονται πανηγύρια: στους Αγίους Αναργύρους Γύρλας, στον Άγιο Πέτρο Καρδιανής, Σπηλιώτισσα Λουτρών, Κόρης Πύργου Καλλονής, Λυχναφτιά, Άγιο Φωτοδότη στα Κιόνια, Κιουρά των Αγγέλων Ποταμιάς.
Την Τετάρτη του Πάσχα πανηγυρίζουν: ο Άγιος Φύλακτος Κολυμπήθρας, η Αγία Ιουλιανή Αγάπης στα Βορνά, στο Κέχρο, η Παναγία στη Λιβάδα, Φανερωμένη Στενής.
Την Πέμπτη του Πάσχα γιορτάζουν τα χωριά και τα εξωκκλήσια: Παναγία Καλαμάν στη Βωλάξ, Σπηλιώτισσα Κώμης.
Παρασκευή του Πάσχα πανηγυρίζουν: ο Άγιος Γεώργιος Τσικνιά, η Ζωοδόχος Πηγή- Αγία Ελεούσα Εξωμβούργου, η Ζωοδόχος Πηγή στα Δυο Χωριά, η Φανερωμένη Βαθής Υστερνίων, η Θεοσκέπαστη στο Φαλατάδο, απέναντι του Βωλάξ, στα Γαστριά Κιόνια.
Την Κυριακή του Θωμά εορτάζουν: στην Αγία Βαρβάρα Σμόβωλο, στο Σκλαβοχώρι, στις Λακωτές Υστερνίων, στην Κακιά Σκάλα Φαλατάδου.
Στην Ίο την Μ. Παρασκευή κατά την περιφορά των δύο επιταφίων των Ενοριών του νησιού, τα Εγκώμια ψέλνονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών ενώ μετά την αποκαθήλωση οι νέοι του νησιού παίζουν ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες χωρισμένοι σε δύο ομάδες. Το παιχνίδι μοιάζει με το γαλλικό πατάνγκ. Το Σάββατο του Λαζάρου οι φούρνοι φτιάχνουν σταφιδόψωμα σε σχήμα ανθρώπου τα λεγόμενα Λαζαράκια. Ο πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «η Φοινίκη» αναβιώνει μια εβδομάδα μετά το Πάσχα το έθιμο της «κούνιας» όπου παλαιότερα την άνοιξη οι νέοι της Ίου μαζεύονταν στις γειτονιές της Χώρας, έφτιαχναν κούνιες όπου τα νεαρά κορίτσια κουνιούνταν και τραγουδούσαν ερωτικά τραγούδια.
Παρόμοιο έθιμο υπάρχει στην Κύθνο αυτό της "Κούνιας". Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.
Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Στην Πάρο ο ταξιδιώτης θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το πανελλαδικά μοναδικό έθιμο της αναπαράστασης των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου στην Μάρπησσα, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Λεύκες και Άσπρο Χωριό, καθώς κατά την διάρκειά της, γίνονται δεκαπέντε περίπου στάσεις, ζωντανές εικόνες των Παθών: Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, τον «Μυστικό Δείπνο», το Μαρτύριο της Σταύρωσης και τα μεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων καθώς γίνεται αναπαράσταση της Ανάστασης. Την Κυριακή του Πάσχα επικρατεί το έθιμο «το κάψιμο του Εβραίου» και «το Πάσχα της Αγάπης» όπου σε πολλά σημεία γίνονται εκδηλώσεις με προσφορά κρασιού και φαγητού. Και εδώ υπάρχει το έθιμο και τα τραγούδια της ¨Κούνιας».
Στην Σίφνο όλη την ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ παίζουν και εδώ το παραδοσιακό παιχνίδι "Τσούνια". Μέχρι την Κυριακή των Βαΐων όλο το νησί είναι σε πλήρη δραστηριότητα. "Άσπρισμα και βαψίματα σπιτιών, εκκλησιών καταστημάτων, και αρμοί σε όλα τα πλακόστρωτα, σοκάκια και αυλές του νησιού.
Σε κεντρικές πλατείες ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σίφνου οργανώνει παρέες εθελοντών για τους αρμούς των πλακόστρωτων. Οι κάτοικοι δεμένοι με τις γευστικές παραδόσεις του νησιού και γνωστοί «καλοφαγάδες» ασχολούνται ιδιαίτερα όλη την πασχαλινή περίοδο με την παρασκευή των "πουλιών της Λαμπρής" (παραδοσιακά γλυκίσματα σε σχήματα ζώων ή αντικειμένων), την Μ. Πέμπτη με το βάψιμο κόκκινων αυγών και το Μ. Σάββατο ετοιμάζουν το πασχαλιάτικο μενού αποτελούμενο από το παραδοσιακό ""μαστέλο""(αρνί ή κατσίκι πλυμένο με κρασί και ψημένο σε παραδοσιακούς ξυλόφουρνους μέσα στο ομώνυμο πήλινο σκεύος) και του παραδοσιακού γλυκού: Μελόπιτα (με φρέσκια ανθοτύρα και σιφνέικο θυμαρίσιο μέλι)
Την Κυριακή Του Πάσχα και πριν το φαγητό κάνουν την Δεύτερη Ανάσταση στην "Ιερά Μονή Βρύσης" και το βράδυ «Το Κάψιμο του Ιούδα» στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας ή του Αρτεμώνα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου.
Στη Φολέγανδρο το Πάσχα γιορτάζεται με την τριήμερη περιφορά της εικόνας της Παναγίας, όπου κάθε σπίτι υποδέχεται την πομπή με κεράσματα και τα βράδια στήνονται γλέντια και χοροί
Το παλιό καστέλι...
Το χωριό από μακριά...
πηγή:क्य्क्लादेस्नेव्स και klearchosguidetothegalaxy
