ΚΕΙΜΕΝΟ/ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ
Το ηφαίστειο καθόριζε πάντοτε τη ζωή στη Σαντορίνη.
Πριν από δυο εκατομμύρια χρόνια αυτό το ηφαίστειο τίναξε για πρώτη φορά τις λάβες του στον ουρανό!
Είναι, το πιο το πιο εντυπωσιακό, αλλά και το πιο διάσημο ηφαίστειο του κόσμου. Πρωτίστως όμως είναι ένα ηφαίστειο, που μπορεί και «διηγείται» την ιστορία και τα «κατορθώματά» του με ένα μυθιστορηματικό τρόπο. Όπως βεβαιώνουν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, κατά τρόπο αδιάψευστο, μέχρι σήμερα το ηφαίστειο της Σαντορίνης έχει σπείρει πολλές φορές τον όλεθρο και τη συμφορά στους ανθρώπους που κατοίκησαν τόσο το νησί της Θήρας των προϊστορικών χρόνων, όσο και στους ανθρώπους που κατοίκησαν την Κρήτη των Ανακτορικών χρόνων. Οι εκρήξεις του, ωστόσο, εκτός από τις καταστροφές που σώρευαν, προσπόριζαν και «δώρα» στους τυχερούς που κατάφερναν να επιβιώσουν από τη μανία των εγκάτων.
Η τοιχογραφία με τον Ψαρά, από το Ακρωτήρι. Ενας από τους κατοίκους της προϊστορικής πόλης της Θήρας.
Αυτά τα δώρα, όπως και ο θυμός του ηφαιστείου έγιναν με το πέρασμα των αιώνων τα συστατικά ενός εξαίσιου πολιτισμού, που ένα κομμάτι του αποτυπώνεται σήμερα στις ανασκαφές του Ακρωτηριού της Σαντορίνης.
Σε μια διάλεξή του πριν από τρία χρόνια, στην Αρχαιολογική Εταιρεία, ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας, συνεχιστής των ανασκαφών που άρχισε ο Σπύρος Μαρινάτος τη δεκαετία του 1960 στη Θήρα αποκάλυψε εντυπωσιακά πράγματα:
«Το ηφαίστειο της Θήρας ανέκαθεν αποτελούσε μόνιμη πρόκληση για τους ανθρώπους που το κατοίκησαν. Στην πρόκληση αυτή οι άνθρωποι έδωσαν διάφορες αποκρίσεις. Το σύνολο αυτών των αποκρίσεων είναι αυτό που αποκαλούμε πολιτισμό», λέει σήμερα ο κ Ντούμας, διευθυντής της ανασκαφής.
«Μόνιμη πρόκληση», είναι προφανές, ότι ο αρχαιολόγος εννοεί τις συνεχείς εκρήξεις του ηφαιστείου. Μόνο στα τελευταία 400.000 χρόνια περισσότερες από 100 εκρήξεις σημάδεψαν το νησί της Θήρας, σκορπώντας την αγωνία και τον τρόμο τους ανθρώπους που το κατοίκησαν, δημιουργώντας νέες στεριές από σποδό και ψηγμένο μάγμα, μα πάνω απ' όλα, χτίζοντας τη φήμη του πιο βίαιου ηφαίστειου στον κόσμο.
Η τελευταία μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου έγινε πριν από 36 αιώνες, εκεί γύρω στο 1600 π.Χ. όταν ανθούσε ο πολιτισμός του Ακρωτηριού, που νεκρώθηκε οριστικά από αυτή την έκρηξη. 30 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα μάγματος τινάχτηκαν από τα σπλάχνα του. Ηφαιστειακή στάχτη και ελαφρόπετρα.
Μια πόλη, όπως εικονίζεται σε μια τοιχογραφία από την ανασκαφή στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης,
μας δίνει ασφαλώς ένα μέτρο για τις πόλεις της εποχής της.
Ένα διάπυρο σάβανο τύλιξε τα πάντα, καταβυθίζοντάς τα σε μια μακρά σιωπή πολλών αιώνων, μέχρι να ξαναδούν τα ερείπιά τους το φως του ήλιου.
Αυτή η μεγάλη έκρηξη γκρέμισε το μεγαλύτερο μέρος του νησιού στη θάλασσα και απόμεινε μόνο ένα μισοφέγγαρο στεριάς, αυτό που υπάρχει σήμερα.
Ο σημερινός ανασκαφέας του αρχαιολογικού χώρου ο κ. Χρίστος Ντούμας, λέει ότι αυτή η προϊστορική πόλη στο Ακρωτήρι, δοκιμάστηκε πολλές φορές στα τρεις χιλιάδες χρόνια της ζωής της από το ηφαίστειο και τους σεισμούς που προκαλούσε: «πολλές από τις δονήσεις αυτές θα ήταν μετρίας εντάσεως, απλά ταρακουνήματα και δεν άφησαν απτές μαρτυρίες. Άλλες, πιο ισχυρές, προκάλεσαν καταστροφές τις οποίες ανιχνεύουμε σήμερα μέσα στα αλλεπάλληλα στρώματα των ερειπίων».
Ο αρχαιολόγος αναφέρεται στους πεσμένους τοίχους, τις σκάλες που έχουν σπάσει με τον χαρακτηριστικό τρόπο καταστροφής από σεισμό, αλλά και στα πεσμένα πατώματα των κατοικιών που είχαν και πάνω όροφο, εκτός από το ισόγειο.
Είπε ακόμη ο κ. Ντούμας στη διάλεξή του εκείνη, ότι οι άνθρωποι αυτής της προϊστορικής πόλης ήξεραν τι να κάνουν μετά από κάθε σεισμό και έκαναν πάνω κάτω, αυτό που κάνουν και σήμερα οι άνθρωποι που καλούνται να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες ενός σεισμού, που σωριάζει μια πόλη σε ερείπια: ξεμπάζωναν τους δρόμους και τα σπίτια τους για να τα ξαναφτιάξουν.
Αρκετές φορές στη διάρκεια της ανασκαφής, λέει ο ανασκαφέας, βρήκαν εκτεθειμένα πράγματα στο ύπαιθρο, έξω από την κατεστραμμένη πόλη και η εξήγηση που δίνει είναι ότι τα πήγαν εκεί οι κάτοικοι, βγάζοντάς τα από τα ερείπια των σπιτιών, για να τα ξαναχρησιμοποιήσουν μετά την επισκευή τους.
Όμως, λέει ο αρχαιολόγος: «φαίνεται ότι τους πρόλαβε η έκρηξη και αυτά (τα εκτεθειμένα αντικείμενα) σήμερα τα βρίσκουμε θαμμένα κάτω από την ελαφρόπετρα». Και απαριθμεί ορισμένα από αυτά τα ευρήματα, όπως είναι κρεβάτια, δίχτυα των ψαράδων, ένα πιθάρι με ψάρια και ένας σάκος με κριθάρι.
Σημασία έχει, όπως παρατηρεί ο ανασκαφέας ότι οι άνθρωποι αυτοί, παρά το φόβο του ηφαιστείου και τις καταστροφές δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους. Και απ' ό,τι φαίνεται διδάχτηκαν από το ηφαίστειο και προσπάθησαν να κάνουν αντισεισμικές κατασκευές, όπως παρατηρεί σήμερα ο αρχαιολόγος. Και αυτό έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
«Η Οία στην κορυφή και κάτω το λιμανάκι της, το Αμμούδι.
Δεν διανοούνταν -λέει ο αρχαιολόγος- να εγκαταλείψουν το νησί τους, έστω και αν κατά καιρούς τους ισοπέδωνε (το ηφαίστειο) τα σπίτια. Αντίθετα, αμέσως μετά το σεισμό, καταπιάνονταν με την ανοικοδόμηση. Και σ' αυτό είναι εύγλωττη η αρχαιολογική μαρτυρία: σωροί από πέτρες ή από χώμα, υλικά που ξεχωρίστηκαν από τους γκρεμισμένους τοίχους, έχουν συχνά βρεθεί θαμμένα κάτω από την ελαφρόπετρα, όπως και τα αγαθά που ανασύρονταν από τα ερείπια».
Πολύ χαρακτηριστικά, ο κ. Ντούμας επισημαίνει ότι αυτό το γεγονός δεν έχει παρατηρηθεί μόνο μια φορά στον ανασκαφικό χώρο, αλλά πολλές και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.
«Το γεγονός ότι παρόμοιοι σωροί από πέτρες βρέθηκαν και σε βαθύτερα στρώματα της Μεσοκυκλαδικής περιόδου, δηλαδή του 18ου ή των αρχών του 17ου αιώνα π.Χ., υποδηλώνει ότι η τακτική αυτή εφαρμοζόταν από πολύ παλιά και είχε γίνει θεσμός».
Ο αρχαιολόγος επισημαίνει ότι οι κάτοικοι αυτής της πόλης των προϊστορικών χρόνων ξανάχτιζαν τα σπίτια τους που είχαν καταστραφεί από τις εκρήξεις του ηφαιστείου, προσπαθώντας να εξουδετερώσουν όσο γίνεται τους σεισμούς.
Τα Φηρά πάνω στο ικρίωμα και κάτω το λιμάνι τους.
«Αναζητούσαν τρόπους και μέσα, αν όχι για την παντελή εξουδετέρωση των σεισμών, οπωσδήποτε για τη βελτίωση της αντοχής των οικοδομών» και βασίζει αυτές του τις επισημάνσεις στο γεγονός ότι «κάτω από τα θεμέλια του μεσοκυκλαδικού κτιρίου, επάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η γνωστή μας Δυτική Οικία, βρέθηκε μια στρώση από χαλαρά θραύσματα πορώδους λάβας, διατομής 4-6 εκατοστών. Τα θραύσματα αυτά, γνωστά στους σημερινούς Ακρωτηριανούς ως αδράλια, βρίσκονται άφθονα στον κοντινό λόφο Μαύρο Ραχίδι. Θα μπορούσε να θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός, αν δεν το εντοπίζαμε κάτω από το θεμέλιο και ενός δεύτερου, εξ ίσου παλιού κτιρίου, της Ξεστής 3».
Ο αρχαιολόγος εξηγεί ότι αυτό το χαλαρό στρώμα από αδράλια στη θεμελίωση των σπιτιών λειτουργεί σαν ένα είδος μαξιλαριού, σαν αμορτισέρ, ώστε να απορροφάει τις σεισμικές δονήσεις και τους κραδασμούς.
Αναφέρθηκε ακόμη στα ξύλινα πλέγματα που παρατηρούνται ανάμεσα στους τοίχους των σπιτιών και θεωρεί ότι και αυτά ήταν ένα μέτρο αντισεισμικής προστασίας στην κατασκευή αυτών των προϊστορικών σπιτιών.
Ο αρχαιολόγος μίλησε επί μακρόν και για τα υλικά του ηφαιστείου, που χρησιμοποιήθηκαν από τους κατοίκους της Θήρας των προϊστορικών χρόνων, τόσο για την κατασκευή των σπιτιών τους, όσο και για την κατασκευή εργαλείων, αλλά και για πολλές ακόμη χρήσεις, μέχρι και για την Παρασκευή καλλυντικών.
Είναι τα δώρα του ηφαιστείου, το άλλο σκέλος μιας ζωής που κυλάει δίπλα στον κίνδυνο, με το φόβο των εγκάτων.
Ένα τεράστιο μισοφέγγαρο ταξιδεύει στα νερά του ηφαιστείου από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια και μεθάει τους ανθρώπους με δέος και τόλμη.
Και ένας κόσμος ολόκληρος από λευκά σπίτια ισορροπεί σαν από θαύμα στο ρείθρο του φοβερού γκρεμού, και στεφανώνει την Καλντέρα από το Ακρωτήρι μέχρι την Οία: Φηρά, Φηρό Στεφάνι, Ημεροβίγλι, Σκάρος.
Εκπληκτικές ταράτσες και αυλές, με θέα στο ηφαίστειο και στην Καλντέρα. Ένα θαύμα αιώνων από την πόλη των προϊστορικών χρόνων μέχρι τη ζωή σήμερα πάνω στο νησί και τις πολύβουες νύχτες των καλοκαιριών στο ρείθρο της Καλντέρα.
Ανέσυρα αυτή την ομιλία του ανασκαφέα-αρχαιολόγου από το αρχείο μου τρία χρόνια μετά, γιατί πιστεύω ότι είναι η καλύτερη αντίστιξη σε μια καταστροφή, που δεν οφείλεται σε σεισμό, αλλά σε ανθρώπινες ολιγωρίες και εννοώ την κατάρρευση του στεγάστρου στον αρχαιολογικό χώρο της πόλης των προϊστορικών χρόνων, στο Ακρωτήρι της Θήρας, το 2005. Από τότε, η ζημιά δεν έχει αποκατασταθεί. Η ελληνική πολιτεία δηλαδή, δεν έκανε το αυτονόητο, που έκαναν οι κάτοικοι της Σαντορίνης των προϊστορικών χρόνων, να αποκαθιστούν κάθε φορά τις ζημιές που προκαλούσε το ηφαίστειο στην πόλη τους...
πηγή: Ως3
