Η Ενετοκρατία στις Κυκλάδες

Μια φορά κι έναν καιρό όταν ΄΄εν τω στόματι των Βενετών αποίκων και ναυτίλων τα ονόματα των Κυκλάδων (και των άλλων ελληνικών νήσων) ονομάζονταν η Δήλος Sdili, η Σύρος Lasudha, η ΣέριφοςSerfento και η Σίφνος Sifanto, ένας όνος έγινε η αιτία για πόλεμο μεταξύ της Τήνου και της Σύρου, δηλαδή μεταξύ της οικογένειας του Γκίζη από τη μια και του Σανούδου από την άλλη.

Ηταν το 1286 όταν πειρατές απήγαγαν ένα γαιδούρι , το οποίον ανήκε στη οικογένεια του Γκίζη και το πούλησαν στο γιο του Μάρκου Σανούδου τον Γουλιέλμο, ο οποίος ήταν άρχοντας στη Σύρο. Το γαιδούρι όμως ήταν σημαδεμένο με τα αρχικά γράμματα των Γκίζη. Όταν ο Γκίζη αντελήφθη τι έγινε οργάνωσε επιδρομή εναντίον της Σύρου και πολιόρκησε το κάστρο.

Ακριβώς εκείνη την περίοδο έτυχε να καταπλεύσει στη Μήλο για να παραλάβει τρόφιμα ο Narjaut de Toucy, ναύαρχος του βασιλιά της Νάπολης Καρόλου Β΄, ο οποίος ήταν ο επικυρίαρχος των Σανούδων. Ο Ναύαρχος ήταν υποχρεωμένος να παράσχει βοήθεια στο γιο του υποτελή του αλλά και από την άλλη δεν μπορούσε να αντισταθεί στις παρακλήσεις της όμορφης πυργοδέσποινας της Μήλου, της Κασσάνδρας Σανούδου . Ετσι έπλευσε στη Σύρο , βοηθούμενος από τη Στρατιά της Νάξου και της Ανδρου και ανάγκασε τον Γκίζη να λύσει την πολιορκία της Σύρου.
Τότε το μεγάλο ζήτημα του όνου υπεβλήθη για εκδίκαση στο Βενετό βάιλον (=πρεσβευτή) της Εύβοιας ο οποίος αποκατέστησε την ειρήνη του δουκάτου αφού ΄΄ τριακοντάκις χίλια βαρέα σολδία (=νομίσματα Φραγκοκρατίας) και υπερέκεινα΄΄ είχαν δαπανηθεί για το γαιδούρι , το οποίο δεν ήταν απίθανο να είχε ψοφήσει εντωμεταξύ. (όπως γράφει στο βιβλίο του ο Ουίλιαμ Μίλλερ).

Η Ενετοκρατία στο Αρχιπέλαγος
Εχουμε συνηθίσει να μιλάμε για τα τετρακόσια χρόνια της σκλαβιάς από τους Οθωμανούς . Όμως μήπως και πριν ήμασταν ελεύθεροι; Μια και ζω στο λεγόμενο Αρχιπέλαγος, αναζήτησα πληροφορίες για την περιοχή αυτή.
Διαπίστωσα ότι και πριν την Οθωμανική κυριαρχία , για άλλα σχεδόν 400 χρόνια η περιοχή (και όχι μόνο, η χώρα μας είναι κατάσπαρτη από Ενετικά κάστρα , κατάλοιπα της Φράγκικης και Ενετικής κυριαρχίας), βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Φράγκων και των Ενετών, η οποία κράτησε έως το 1566 , όταν κυρίαρχοι της περιοχής έγιναν οι Οθωμανοί. Δυο μεγάλες οικογένειες ήταν οι κυρίαρχοι του Αρχιπελάγους, του Σανούδου για περίπου 180 χρόνια και για άλλα τόσα περίπου η οικογένεια των Κρίσπη. Ταξίδεψα στο χρόνο , πριν από το 1200 . Τότε που η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν στο κέντρο των σημαντικότερων εμπορικών δικτύων και πολλοί μνηστήρες επιβουλεύονταν τη θέση της. Ανάμεσα στους μνηστήρες και οι Βενετοί. Οι Βενετοί θέλοντας να επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες έφτασαν στο Αιγαίο.

Το 1204 οι σταυροφόροι καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για την 4η σταυροφορία. Η Βενετία αποκόμισε σημαντικά οφέλη από τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1204. Καθώς είχε παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην άλωση της Κωνσταντινούπολης, έλαβε, τουλάχιστον στα χαρτιά, βάσει της συμφωνίας διανομής των βυζαντινών εδαφών με τους Φράγκους συμμάχους της, το δικαίωμα κατάκτησης των 3/8 της βυζαντινής επικράτειας.Το ενδιαφέρον της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου για τον ελλαδικό χώρο και ειδικότερα για την ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου πελάγους είχε εκδηλωθεί από πολύ νωρίς (ήδη από το 10o αιώνα) και αποσκοπούσε στην απόκτηση ναυτικών βάσεων για την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου της και τον έλεγχο των μεγάλων θαλάσσιων διαδρομών αφενός προς την Κωνσταντινούπολη και τον Εύξεινο Πόντο και αφετέρου προς την Κύπρο και τον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Τα νησιά του Αιγαίου είχαν μοιραστεί σύμφωνα με την Partitio από τη μια ανάμεσα στο Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης και περιελάμβανε τα νησιά Λήμνο, Σκύρο, Χίο, Σάμο, Κω, Σαμοθράκη και Τήνο, και από την άλλη στους Σταυροφόρους που κατείχαν τα Δωδεκάνησα εκτός από τη Ρόδο, το μεγαλύτερο μέρος των Κυκλάδων και των Σποράδων και στη Βενετία που κατείχε την Ανδρο, Αίγινα και Σαλαμίνα.

Ο Μάρκο Σανούδο, ανιψιός του δόγη της Βενετίας Ερρίκου Dandolo, ο οποίος είχε λάβει μέρος στην Δ΄ Σταυροφορία ,καταλαμβάνει το νησί της Νάξου καθώς και τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Έτσι ο Μάρκο Σανούδο με τον τίτλο του δούκα του Αιγαίου ή του Αρχιπελάγους (duca dell’ Egeopelagi,duca dell’ Arcipelago) τέθηκε επικεφαλής του ομώνυμου δουκάτου, το οποίο εκτός από το νησί της Νάξου περιλάμβανε τα νησιά Πάρο, Αντίπαρο, Μήλο, Ίο, Κύθνο, Αμοργό, Κίμωλο, Σίφνο, Σίκινο,  Φολέγανδρο και Σύρο.

Τα υπόλοιπα νησιά που κατέλαβε ο Σανούδο μοιράστηκαν στους βενετσιάνους συνεργάτες του, ως αντάλλαγμα για τη συμμετοχή τους στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων να κατακερματιστεί σε διάφορες μικρές λατινικές ηγεμονίες. Συγκεκριμένα, ο Marino Dandolo, ανιψιός του δόγη της Βενετίας και ξάδελφος του Σανούδου, πήρε ως φέουδο την Άνδρο, οι αδελφοί Γκίζι την Τήνο, τη Μύκονο , την Κέα και τη Σέριφο (οι ίδιοι κατέλαβαν επίσης τα νησιά των Βόρειων Σποράδων, τη Σκύρο και ένα μέρος της Εύβοιας), οι Barozzi τη Σαντορίνη και o Leonardo Foscolo την Ανάφη. Όλοι οι παραπάνω τοπικοί ηγεμόνες τέθηκαν επικεφαλής των νησιών των Κυκλάδων ως υποτελείς του Μάρκου Σανούδου.

Η δυναστεία που ίδρυσε ο Μάρκο Σανούδο διήρκεσε ως το 1383, οπότε τη διοίκηση του δουκάτου ανέλαβε η οικογένεια των Κρίσπη μέχρι το 1566, έτος κατάλυσης του δουκάτου από τους Οθωμανούς.

Ο Μάρκο Σανούδο όρισε πρωτεύουσα του νησιωτικού κρατιδίου τη σημερινή πρωτεύουσα της Νάξου, τη Χώρα, την οποία ξαναέχτισε ουσιαστικά σύμφωνα με τα μεσαιωνικά πρότυπα. 

Επίσης ίδρυσε στη Νάξο λατινική αρχιεπισκοπή που περιλάμβανε τις επισκοπές των νησιών Μήλου, Σαντορίνης, Τήνου και Σύρου. Τα όρια του δουκάτου του Αρχιπελάγους συχνά μεταβάλλονταν κατά τη διάρκεια του μακρόχρονου ιστορικού του βίου είτε με την απώλεια νησιών που περιλαμβάνονταν αρχικά στις κτήσεις του Μάρκου Σανούδου είτε με την προσάρτηση άλλων νησιών, που κληρονόμησαν ως φέουδα οι συνεργάτες του.

Η παρουσία των Οθωμανών μετά και την Πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 αρχίζει να γίνεται αισθητή στην περιοχή του Αρχιπελάγους. Στην περιοχή των Κυκλάδων θα γίνει περισσότερο απειλητική όταν επικεφαλής του δουκάτου ήταν η οικογένεια των Κρίσπη (1383-1566). Πλέον ήταν θέμα χρόνου η κατάκτηση των Κυκλάδων από τους Οθωμανούς , παρ΄ όλες τις προσπάθειες που κατέβαλε η Βενετία να διατηρήσει με συνεχείς πολέμους(Βενετουρκικούς) τα εμπορικά της συμφέροντα στην περιοχή. Η κατάσταση του δουκάτου επιδεινώθηκε από τις συνεχείς λεηλασίες των νησιών και τους αλλεπάλληλους πολέμους.

Το 1537 ο κουρσάρος Χαιρεντίν Μπαρμπαρόσα λεηλάτησε και κατέλαβε τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων για λογαριασμό των Οθωμανών. Ο δούκας της Νάξου Ιωάννης Δ΄ Κρίσπη (1517-1564) αναγκάστηκε να παραδοθεί και παρέμεινε στο αξίωμά του με την υποχρέωση να πληρώνει ετήσιο φόρο υποτέλειας στο σουλτάνο. Η βαριά φορολογία που επέβαλε ο διάδοχος του Ιωάννη, ο Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπη (1564-1566), προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των κατοίκων της Νάξου, οι οποίοι ζήτησαν από το σουλτάνο Σελίμ Β΄ να τους απαλλάξει από αυτόν. Έτσι το 1566, ο Οθωμανός αξιωματούχος Πιαλή Καπουδάν πασάς έπλευσε στις Κυκλάδες και κατέλαβε χωρίς αντίσταση τη Νάξο, θέτοντας τέρμα στη μακρόχρονη ιστορία του δουκάτου.

Την ίδια χρονιά ο σουλτάνος Σελίμ Β΄ παραχώρησε τη διοίκηση των νησιών που απάρτιζαν το δουκάτο του Αιγαίου στον εβραίο Ιωσήφ Νάζι. Μετά το θάνατο του Νάζι το 1579 τα νησιά ενσωματώθηκαν πλήρως στο οθωμανικό διοικητικό σύστημα. Παράλληλα, οι Οθωμανοί παραχώρησαν σε αρκετά από αυτά προνομιακό καθεστώς, το οποίο συνέβαλε στην ανάπτυξη των κοινοτικών τους θεσμών. Από τα νησιά των Κυκλάδων μόνο η Τήνος διέφυγε την οθωμανική κατάκτηση εκείνη την εποχή, παραμένοντας υπό βενετική κυριαρχία μέχρι και το 1715. (πληροφορίες από την εγκυκλοπαίδεια Μείζονος ελληνισμού και το βιβλίο του Ου. Μίλλερ)

Ευδοκία Κομνηνή & Νικολό Κρίσπη

Και μια και μιλάμε για την εποχή αυτή δε θα μπορούσα να μην αναφέρω ότι η Ευδοκία Κομνηνή , απόγονος των μεγάλων Κομνηνών , αυτοκρατόρων και ιδρυτών της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας του Πόντου, παντρεύτηκε το Νικολό Κρίσπη, κυρίαρχο της Σύρου. Η εγγονή τους , η Αικατερίνη Κορνάρο υπήρξε η τελευταία βασίλισσα της Κύπρου , η ύπαρξη της οποίας χρησιμοποιήθηκε από τους Ενετούς με τραγική κατάληξη. (Λέγεται ότι παντρεύτηκε σε ηλικία 14 ετών δι΄ αντιπροσώπου και ότι οι Ενετοί έβγαλαν από τη μέση το σύζυγό της και στη συνέχεια το μόλις λίγων μηνών παιδί της και διάδοχο στο βασίλειο της Κύπρου. Στη συνέχεια ανάγκασαν την ίδια να φύγει από το νησί αφού πρώτα τους παρέδωσε την Κύπρο).

Με εκτίμηση
Υποπλοίαρχος(ε.α.)
Ουρανία Πανταζίδου Π.Ν.

πηγή: Cyclades24

Δείτε επίσης :Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΟΛΙΚΩΝ στην ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του '21