Στις 9 Νοεμβρίου 1866 πραγματοποιήθηκε το Ολοκαύτωμα της Μονής
Αρκαδίου, η πιο ηρωική θυσία του κρητικού λαού, που τον Αύγουστο του
1866 είχε ξεσηκωθεί εναντίον των Τούρκων.
Στις 14 Νοεμβρίου, η εφημερίδα "Αιών" δημοσίευε τις πρώτες πληροφορίες
από την επιστολή ενός Κρητικού με τα αρχικά Β.Β. Η επιστολή δεν
περιέγραφε επακριβώς τι είχε συμβεί στη μονή, καθώς θεωρούσε ότι η
ανατίναξη ήταν προσχεδιασμένο έργο του στρατηγού Κορωναίου. Ωστόσο, έχει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον να τη διαβάσουμε, αφού αποτελούσε την πρώτη πηγή
πληροφόρησης σχετικά με το σημαντικότατο αυτό γεγονός:
"Εν ΧΑΝΙΟΙΣ, τη 12 Νοεμβρίου 1866.
Κύριε Συντάκτα του Αιώνος.
Φθας ενταύθα προ τεσσάρων ημερών, εκπληρώ την υπόσχεσίν μου του να
γράψω, ό,τι άξιον λόγου περί του ηρωικού τούτου πλην ατυχούς λαού της
Κρήτης μάθω. Ωφεληθείς εκ της αανχωρήσεως πλοιαρίου, εις Πειραιά
μεταβαίνοντος, σπεύδω να κάμω έναρξιν των ανταποκρίσεών μου, διά της
αφηγήσεως πράξεως, ήτις θέλει χαροποιήσει πάσαν ελληνικήν καρδίαν.
Τη 8 ή 9, καθ' α πάντες ενταύθα, Χριστιανοί τε και Τούρκοι
βεβαιούσιν, ο αρχηγός Κορωναίος λαμπράν ενίκησε νίκην κατά του Μουσταφά
Πασσά. Ήτον ο Κορωναίος ωχυρωμένος εν τη Μονή Αρκαδίου, κειμένη εν τη
επαρχία Ρεθύμνης. Επειδή δε αυτός μεν είχεν ολίγους περί εαυτόν, ο δ'
εχθρός πολλούς, και με το λιανοτούφεκον η θήρα του θα ήτο πολύ πενιχρά,
εσκέφθη, ότι έπρεπε να εύρη μέσον ανάλογον εχθρού τοιούτου, οίος ο
Μουσταφά Πασσάς, και αντάξιον τοιαύτης υψηλότητος. Κατεσκεύασε λοιπόν
περί την Μονήν τρεις υπομόνους. Οι Τούρκοι, μη φανταζόμενοι, ότι
τοιούτους αστεϊσμούς διάθεσιν και μέσα έχουσι να κάμωσιν οι επαναστάται,
οίτινες πάντοτε παραπονούνται, ότι στερούνται πολεμοφοδίων, επλησίασαν
ατάραχοι προς την Μονήν, εις ην προεχώρουν όσω έβλεπον, ότι το εχθρικόν
πυρ εχαλαρούτο. Αίφνης, τρομεράς εκρήξεως γενομένης, πολλών εκατοντάδων
σαρικίων και σαλβαρίων ετινάχθησαν εις τον αέρα. Μετά την τρομεράν
εκείνην στιγμήν, βροχή ποδών, κεφαλών, χειρών, όπλων, λίθων και παντοίου
είδους αμόρφων αντικειμένων έπεσεν εξ ουρανού και εκάλυψε το ανοιχθέν
χάσμα. "Αλλάχ! Αλλάχ!" ανεφώνησαν οι Οσμανλίδες. "Τι; οι Σεϊτανίδες της
Σαντορίνης ήλθον και εδώ και μας διώκουν;". (σ.σ. σε υποσημείωση του
ο συντάκτης της επιστολής διευκρίνιζε ότι οι Τούρκοι παρομοίαζαν την
έκρηξη του Αρκαδίου με εκείνη του ηφαιστείου της Θήρας, την οποία
θεωρούσαν ως έργο διαβόλων). Όσοι επέζησαν από την καταστροφήν
ταύτην, ετράπησαν εις φυγήν, διωκόμενοι μετά πείσματος υπό των ανδρείων
Ελλήνων, διαπερώμενοι τους νεφρούς υπό της εχθρικής λόγχης. Εις μάτην ο
Μουσταφάς εφώνει αυτούς να σταθώσιν, εις μάτην οι αξιωματικοί διά του
ξίφους προσεπάθουν ν' αναχαιτίσωσι την φυγήν των. Τέλος, μετά ημίσειαν
ώραν, εστάθησαν ολίγον, ίνα αναπνεύσωσιν ελευθέρως. Πλην αδύνατον εστάθη
να πεισθώσιν, ίνα επανέλθωσι κατά του εχθρού. Εδέησε λοιπόν ο Μουσταφάς
να παραλάβη το πεφοβισμένον ποίμνιόν του και να το οδηγήση μακράν εις
την επαρχίαν Αποκορώνων....."
Εξάλλου, στις 17.11.1866, ο "Αιών" δημοσίευε ακόμη μία επιστολή με
ημερομηνία 15.11, την οποία είχε συντάξει ένας άλλος Κρητικός ονόματι
Ζαχαρίας, ο οποίος διευκρίνιζε τα πραγματικά γεγονότα, ενώ παρομοίαζε το
Αρκάδι ως το "νέον Μεσολόγγιον":
"... Εκεί υπήρχον 540 ψυχαί, εξ ων 343 γυναικόπαιδα και 197 άνδρες
πολεμισταί, ουχί δ' ο Κορωναίος και οι περί αυτόν. Ούτοι, αντί να
δεχθώσι την περί παραδόσεως πρότασιν του Μουσταφά Πασσά, προυτίμησαν να
πολεμήσουν. Επί δύο ημέρας εξηκολούθει ο κατά της Μονής κανονοβολισμός,
φονευομένων αρκετών Τούρκων. Αφού δ' έκαμον ρήγμα, ερρίφθησαν ούτοι κατά
της Μονής. Πλην οι εν αυτή, ιδόντες, ότι πάσα περαιτέρω αντίστασις ήτο
περιττή, έβαλον πυρ εις την πυριτιδαποθήκην και ανετράπησαν όλοι. Υπέρ
τους δισχιλίους Τούρκοι εφονεύθησαν, όλη η αυλή εσκεπάσθη από πτώματα
και επί δύο ημέρας μετέφερον πληγωμένους εις Ρέθυμνον. Εκ των Χριστιανών
τεσσαράκοντα περίπου εσώθησαν άνδρες και εξήκοντα γυναικόπαιδα..."πηγή:καλλ-ιστορώντας
