13η Αυγούστου 1922 - Μια ξεχασμένη επέτειος
Την 13η Αυγούστου 1922 ξεκίνησε η μεγάλη εβδομάδα των παθών του Μικρασιατικού Ελληνισμού με την εκτόξευση της τελικής επίθεσης του Κεμάλ εναντίον της Ελληνικής Στρατιάς Μ. Ασίας στην εξέχουσα του Αφιόν με σκοπό την καταστροφή της. Η σύντομη και άγρια μάχη είχε σαν αποτέλεσμα την ταπεινωτική ήττα των Ελληνικών όπλων. Η υποχώρηση της Στρατιάς από το κεντρικό υψίπεδο της Ανατολίας, οδήγησε στην καταστροφή του Ελληνισμού της Ιωνίας και στην εκρίζωσή του από τις πατρογονικές εστίες του.
Το μεγάλο ανάπτυγμα του μετώπου και τα επακόλουθα μειονεκτήματα. Ενώ διαθέτεις μεγάλες δυνάμεις, πουθενά δεν είσαι ισχυρός.
Το πρωί της 13ης Αυγούστου 1922, η Στρατιά Μ. Ασίας με δύναμη 250.000 περίπου ανδρών, τρία Σώματα Στρατού (Α΄, Β΄, Γ΄ ΣΣ), δώδεκα Μεραρχίες Πεζικού και μία Μεραρχία Ιππικού, κατέχει ένα μέτωπο 800 χλμ από το Αιγαίο μέχρι ΝΑ του Αφιόν Καραχισάρ και από εκεί μέχρι τη Προποντίδα.
Η βασική αρχή της «συγκέντρωσης των δυνάμεων» έχει παραβιαστεί. Στη πραγματικότητα δεν υπάρχει αμυντική γραμμή. Η Στρατιά κατέχει ορισμένα ζωτικά σημεία τα δε υπόλοιπα επιτηρούνται. Τα κενά είναι τεράστια. Εφεδρείες δεν υφίστανται. Στρατηγική εφεδρεία θεωρείται το Β’ ΣΣ, αλλά και αυτό έχει αναλάβει μέρος της αμυντικής τοποθεσίας και βρίσκεται μακριά από τη περιοχή στην οποία θα κριθεί η μάχη. Η μόνη διαθέσιμη ταχυκίνητη εφεδρεία, η Μεραρχία Ιππικού, βρίσκεται στο Ουσάκ, εκατό χλμ δυτικά του Αφιόν και δεν θα συμμετάσχει στον αγώνα.
Το σπουδαιότερο όλων, το ηθικό και το επίπεδο της πειθαρχίας βρίσκονται στο ναδίρ, λόγω της κόπωσης, των μεγάλων απωλειών, της μακράς επιστράτευσης, του πολέμου που συνεχίζεται χωρίς ορατό τέλος, της παρατεταμένης διαβίωσης των ανδρών υπό πολύ σκληρές συνθήκες στο αφιλόξενο περιβάλλον του κεντρικού υψιπέδου της Ανατολίας, της ακινησίας του μετώπου επί ένα σχεδόν χρόνο, των κακών συνθηκών διατροφής ένδυσης και υπόδησης, του μεγάλου αριθμού των λιποταξιών, των αδειούχων που με τις πλάτες των κοτζαμπάσηδων δεν επιστρέφουν στις μονάδες τους, των βολεμένων στα μετόπισθεν, της αντιπολεμικής προπαγάνδας που οργιάζει και πολλών άλλων.
Κανένας δεν γνωρίζει ποιος τελικά είναι ο σκοπός αυτού του πολέμου που συνεχίζεται ανελέητα τριάμισι χρόνια και τους λόγους για τους οποίους ο Ελληνικός Στρατός βρίσκεται σε αυτή την εχθρική περιοχή, που μόνο κάτι ελάχιστα ερείπια θυμίζουν ότι εκεί ζούσαν πριν πάρα πολλά χρόνια χριστιανοί και Έλληνες.
Το πλέον επικίνδυνο και ευάλωτο τμήμα του μετώπου το αποτελεί η εξέχουσα του Αφιόν. Κατέχεται από το Α΄ ΣΣ με τρεις Μεραρχίες. Η νότια πλευρά της εξέχουσας είναι ακόμη περισσότερο ευάλωτη, διότι στοιχίζετε λίγα χιλιόμετρα νότια και παράλληλα της σιδηροδρομικής γραμμής, της μόνης ουσιαστικά επικοινωνίας των Α΄ και Β΄ ΣΣ με τη Σμύρνη. Το υπόψη τμήμα τηρείται από τις Iη και IVη Μεραρχίες. Η γραμμή άμυνας της IVης ΜΠ απέχει μόλις 8 χλμ από το Αφιόν. Τα στρατηγεία του Α’ ΣΣ και της IV ΜΠ βρίσκονται εντός του Αφιόν, μαζί με σχεδόν όλα τα κλιμάκια διοικητικής μέριμνας. Όλοι μέσα σε μια απόλυτα εχθρική πόλη στην οποία δεν υπάρχει κανένας Έλληνας, μόνο 5.000 Αρμένιοι.
Η αμυντική τοποθεσία που έχει επιλεγεί, στερείται βάθους. Στοιχίζεται σε μία γραμμή υψωμάτων και στη συνέχεια η σιδηροδρομική γραμμή. Οι Τουρκικές θέσεις υπέρκεινται των Ελληνικών και παρέχουν ευρεία παρατήρηση. Η οχύρωση της τοποθεσίας μετά από ένα χρόνο παραμονής του Α΄ ΣΣ σε αυτή, είναι απελπιστικά ανεπαρκής. Στους χάρτες έχει σχεδιαστεί και μια δεύτερη γραμμή άμυνας, την οποία κανένας δεν έχει αναγνωρίσει. Τα κενά είναι τεράστια. Μεταξύ Iης και IVης ΜΠ υπάρχει το κενό του Καγιαντιμπί πλάτους 6 χλμ, που επιτηρείται ασθενώς. Στο δεξιό (δυτικά) της Ι ΜΠ υπάρχει το ορεινό πέρασμα του Τσάι Χισάρ που απλώς επιτηρείται. Στην ουσία ο αμυντικός ελιγμός του Α’ ΣΣ είναι άμυνα μέχρις εσχάτων επί της αμυντικής τοποθεσίας, χωρίς ιδέα υποχώρησης.
Ο Έλληνας Αρχιστράτηγος Χατζανέστης έχει το στρατηγείο του στη Σμύρνη, 400 χλμ μακριά. Στην ουσία είναι αδύνατο να επέμβει στη μάχη. Φημίζεται για την αυστηρότητά και το άκαμπτο του χαρακτήρα του. Είναι και ακραία υπερσυγκεντρωτικός. Μόλις ανέλαβε κατήργησε τη διοίκηση του Νοτίου Συγκροτήματος, δηλαδή την υπαγωγή και των οκτώ μεραρχιών των Α΄ και Β΄ ΣΣ υπό την διοίκηση του διοικητού του Α΄ ΣΣ. Θέλει να διοικεί όλα ο ίδιος από το στρατηγείο της Σμύρνης. Δεν επιτρέπει καμιά διάθεση δυνάμεων χωρίς διαταγή του. Έχει διαπιστώσει το ευάλωτο της εξέχουσας του Αφιόν από το Μάιο που ανέλαβε τα καθήκοντά του, αλλά δεν αποφασίζει όμως την άμεση μεταφορά της αμυντικής γραμμής δυτικότερα, στην οικονομικότερη και μάλιστα οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ.
Απέναντι βρίσκεται η σιδερένια θέληση και η άκαμπτη αποφασιστικότητα του Κεμάλ. Διοικητής του Δυτικού μετώπου είναι ο Ισμέτ, Γενικός Επιτελάρχης ο Φεβζή, διοικητής της 1ης Τουρκικής Στρατιάς ο Νουρεντίν. Όλοι τους φανατικοί εθνικιστές. Απόλυτα σταθεροί στην απόφασή τους να εκκενωθεί η Ανατολία από τον Ελληνικό στρατό και να σώσουν την Τουρκία από τη καταστροφή και το διαμελισμό. Όλοι τους περίπου σαράντα χρονών. Το επίπεδο της Τουρκικής ηγεσίας, πολιτικής και στρατιωτικής, απέχει έτη φωτός από το αντίστοιχο της Ελληνικής. Ο Κεμάλ δεν είναι ούτε Γούναρης ούτε Χατζανέστης. Έχει αντιληφθεί έγκαιρα το ευάλωτο της «εξέχουσας». Αποφασίζει η επίθεση να εκτοξευτεί στις αρχές Αυγούστου, εναντίον της νότιας πλευράς της.
Το Τουρκικό σχέδιο είναι απλό στη σύλληψή του, ταυτόχρονα μεγαλοφυές και υπακούει στις βασικές αρχές διεξαγωγής του πολέμου. Τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, ο Κεμάλ συγκεντρώνει με άκρα μυστικότητα και σε ελάχιστο χρόνο, νότια της εξέχουσας του Αφιόν , απέναντι τις Iη και IVη Μεραρχίες, δώδεκα (12) Μεραρχίες πεζικού, τρεις (3) Ιππικού και το μέγιστο του πυροβολικού του. Αναλογία δυνάμεων 7:1. Σκοπεύει να δώσει μια μάχη συντριβής εναντίον της Ελληνικής Στρατιάς στο σημείο συνδέσμου των Iης και IVης Μεραρχιών με τη χρησιμοποίηση υπέρτερης ισχύος, να υπερκεράσει την Ελληνική τοποθεσία από δυτικά με το ιππικό του, να διαχωρίσει τις Ελληνικές δυνάμεις και στη συνέχεια να τις καταστρέψει διαδοχικά.
Οι Τουρκικές συγκεντρώσεις δεν περνούν απαρατήρητες από την Ελληνική διοίκηση. Η Ελληνική ηγεσία όμως, αδυνατεί να εκτιμήσει το μέγεθος της εχθρικής συγκέντρωσης λόγω απουσίας ακριβών πληροφοριών. Ο στρατηγικός αιφνιδιασμός της είναι απόλυτος. Οι Μεραρχίες του Β’ ΣΣ αντί να σπεύσουν σε ενίσχυση του Α΄ ΣΣ, συνεχίζουν να παραμένουν στις θέσεις τους, δεσμευμένες από τον Χατζανέστη. Το πρωί της Τουρκικής επίθεσης διατάσσεται η διάθεση της VΙΙης Μεραρχίας στο Α’ ΣΣ, η οποία ύστερα από σύντονη πορεία 20 χλμ κάτω από τον καυτό Αυγουστιάτικο ήλιο, φθάνει κατάκοπη στο πεδίο της μάχης.
Την 0300 ώρα της 13ης Αυγούστου 1922, ο Κεμάλ μετά της υπόλοιπης Τουρκικής ηγεσίας ανεβαίνει στο παρατηρητήριο της 1ης Τουρκικής Στρατιάς στο ύψωμα Κοτζά Τεπέ, σε απόσταση 8 χλμ από τις Ελληνικές γραμμές, για να διευθύνει την Τουρκική επίθεση. Από το παρατηρητήριό του ο Κεμάλ μπορεί να διακρίνει όλη την Ελληνική γραμμή, ακόμα και τις κινήσεις εντός του Αφιόν. Ο Χατζανέστης στη Σμύρνη και ο Γούναρης στην Αθήνα συνεχίζουν τον μακάριο ύπνο τους.
Την 0430 ώρα της 13ης Αυγούστου άρχισε η προπαρασκευή του Τουρκικού πυροβολικού. Με ιδιαίτερη σφοδρότητα ο βομβαρδισμός κατευθύνθηκε εναντίον των κέντρων αντιστάσεως:
* Της Ιης Μεραρχίας: Κ.Α. Τιλκί Κιρί Μπέλ ή Τανάς Τεπέ και Κ.Α. Καγιαντιμπί ή Μπελέν Τεπέ.
* Της IVης Μεραρχίας: Κ.Α. Καμελάρ και Κ.Α. Μαύρου Βράχου.
Το Τουρκικό πυροβολικό που υπερείχε καταθλιπτικά του Ελληνικού σε διαμέτρημα, βεληνεκές, ποιότητα και στο κρίσιμο σημείο και σε απόλυτο αριθμό πυροβόλων, σύντριψε τις Ελληνικές οχυρώσεις και τα συρματοπλέγματα, σιώπησε το επί της τοποθεσίας ταγμένο Ελληνικό πυροβολικό, διέλυσε τις τηλεφωνικές γραμμές και τις επικοινωνίες, επέφερε μεγάλες απώλειες και κλονισμό του ηθικού στους αμυνόμενους και έσπειρε το πανικό και τη σύγχυση. Περί βολής αντιπυροβολικού από το βαρύ Ελληνικό πυροβολικό ούτε λόγος. Ήταν πολύ μακριά και υστερούσε απόλυτα του Τουρκικού σε βεληνεκές και ποιότητα. Το απόλυτο σοκ και δέος.
Μετά το πέρας της προπαρασκευής άρχισε η επίθεση των Τουρκικών Μεραρχιών. Στο τομέα της Ιης Μεραρχίας επιτέθηκε το Ιο Τουρκικό ΣΣ με πέντε (5) Μεραρχίες και στο τομέα της IVης Μεραρχίας το IVο Τουρκικό ΣΣ με τέσσερις (4) Μεραρχίες. Το ΙΙο Τουρκικό ΣΣ με τρεις Μεραρχίες τηρήθηκε εφεδρεία. Τέσσερις Μεραρχίες διατίθενται στο σημείο στο σημείο συνδέσμου των δύο Ελληνικών Μεραρχιών για την επίτευξη της επιδιωκόμενης διάρρηξης.
Το Τουρκικό Σώμα Ιππικού με τρεις Μεραρχίες κινούμενο νύκτα από το ορεινό και δύσβατο πέρασμα του Τσάι Χισάρ, υπερκέρασε την γραμμή τη Ιης Μεραρχίας από δυτικά, απέκοψε την επικοινωνία και τη σιδηροδρομική γραμμή με τη Σμύρνη, προσέβαλε μεμονωμένα Ελληνικά τμήματα και έσπειρε το πανικό και τη σύγχυση. (Ο ρόλος του Ιππικού σήμερα, έχει αναληφθεί από τα ελικόπτερα)
Πλην της VΙΙ Μεραρχίας που διατέθηκε στο Α’ ΣΣ, ο αρχιστράτηγος απαγόρευσε τη διάθεση κάθε άλλης ενίσχυσης. Οι μονάδες του Α’ ΣΣ μάτωναν, διαλύονταν, κατέρρεαν και οι Μεραρχίες του Β’ ΣΣ στέκονταν ακίνητες. Η 23η Τουρκική μεραρχία προσέβαλε το κέντρο αντιστάσεως του Καγιαντιμπί. Οι εκεί δυνάμεις του 4ου Συντάγματος Πεζικού φάνηκαν κατώτερες των περιστάσεων και δεν προσπάθησαν να ανακαταλάβουν το έδαφος. Μοιραίο όμως για όλη την Ελληνική άμυνα αποδείχτηκε το Υψ. Τιλκί Κιρί Μπέλ, εναντίον του οποίου επιτέθηκε η 15η Τουρκική μεραρχία. Επί του υψώματος αμυνόταν τάγμα του 49 Συντάγματος Κορίνθου. Ήταν το χειρότερο σύνταγμα της Στρατιάς και το διοικούσε αντισυνταγματάρχης της οικονομικής υπηρεσίας. Πέταξαν τα όπλα τους, εγκατέλειψαν την τοποθεσία και τράπηκαν σε φυγή. Μάταια ο Διοικητής της Μεραρχίας προσπάθησε να τους ανακόψει. Στο δεξιό της IVης Μεραρχίας προωθήθηκε το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων του Πλαστήρα και ανέλαβε την ευθύνη των Κ.Α. Καμελάρ και Μαύρου Βράχου. Αλλά και εδώ η εξέλιξη της κατάστασης δεν ενέπνεε καμιά ελπίδα. Εναντίον ουσιαστικά ενός συντάγματος επετίθεντο δύο Τουρκικές μεραρχίες, η 11η και η 5η με ισχυρή υποστήριξη πυροβολικού. Ο Μαύρος Βράχος και το ύψωμα 1710 έπεσαν και ο Πλαστήρας υποχώρησε. Η διάρρηξη του μετώπου έλαβε χώρα στο σημείο συνδέσμου των Ιης και IVης Μεραρχιών. Ανάμεσα στις δύο Ελληνικές μεραρχίες το υπάρχον κενό διευρύνθηκε, τα ζωτικά εδάφη χάθηκαν και καμιά δύναμη δεν υπήρχε για να κλείσει το ρήγμα. Η 23η και η 11η Τουρκικές Μεραρχίες κατέρχονταν στην πεδιάδα του Αφιόν.
Το μεσημέρι της 14ης Αυγούστου ο διοικητής του Α’ ΣΣ υποστράτηγος Τρικούπης εμπρός στη διαγραφόμενη απειλητική κατάσταση και λόγω αδυναμίας να φράξει τα ρήγματα, εξέδωσε τη μοιραία διαταγή άμεσης απαγκίστρωσης από την τοποθεσία. Απαγκίστρωση όμως κατά τη διάρκεια της ημέρας και υπό την πίεση του εχθρού, σημαίνει ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Η απόφαση του Τρικούπη έχει κατακριθεί από πολλούς και κατά τη γνώμη μου ελήφθη υπό το κράτος πανικού και λανθασμένης πληροφόρησης. Ο στρατηγός Τρικούπης, μολονότι δεν του έλλειπε το προσωπικό θάρρος, συνέχισε μέχρι και την αιχμαλωσία του να λαμβάνει λανθασμένες αποφάσεις και να μη αναλαμβάνει τις πρωτοβουλίες που επέβαλαν οι κρίσιμες περιστάσεις.
Η διαταγή του Τρικούπη για άμεση απαγκίστρωση, άνοιξε τις πύλες της κολάσεως και φανέρωσε την εγκληματική απόφαση της ηγεσίας για τη συγκέντρωση των στρατηγείων και των Β΄ κλιμακίων, λίγα χιλιόμετρα από τη γραμμή μάχης. Άρχισε η εκκένωση του Αφιόν από όλο εκείνο το συρφετό που συνωστιζόταν επί ένα χρόνο στην εχθρική πόλη. Μεταγωγικά, επισταθμίες, χειρουργεία, αρτοποιεία, νοσοκομεία, κινητές αποθήκες πυρομαχικών, συνεργεία, βαρύ πυροβολικό, τροχοφόρα, αραμπάδες, εφοδιοπομπές από μουλάρια, αγέλες σφαγείων, όλα ανάκατα, χωρίς οργανικούς δεσμούς, πήραν το μοναδικό δρομολόγιο προς βορειοδυτικά. Ανάμεσα στα στρατιωτικά τμήματα ανακατεύτηκαν και οι 5.000 Αρμένιοι κάτοικοι του Αφιόν. Ότι δεν μπορούσε να εκκενωθεί παραδόθηκε στις φλόγες. Οι συρμοί γεμάτοι εφόδια και τραυματίες έφευγαν προς Εσκή Σεχήρ. Ο ασύρματος του Α’ ΣΣ φορτώθηκε σε τραίνο για το Εσκή Σεχήρ και χάθηκε.
Η διαταγή της σύμπτυξης δεν έφθασε έγκαιρα σε όλα τα συντάγματα και δεν ορίσθηκαν σύνδεσμοι για να οδηγήσουν τα καταπονημένα τμήματα στις τελικές θέσεις τους. Το σύνταγμα του Πλαστήρα έλαβε τη διαταγή συμπτύξεως αργά το απόγευμα και αποχώρησε τελευταίο από την τοποθεσία. Φθάνοντας το σύνταγμα στη νέα του θέση, στη στενωπό Κιοπρουλού, δεν βρήκε κανένα αξιωματικό σύνδεσμο της IVης Μεραρχίας για να το υποδεχθεί, αντίθετα βρήκε τη θέση του κατειλημμένη από άλλη μονάδα (το απόσπασμα του συνταγματάρχη Λούφα) και συμπτύχθηκε βορειότερα, χωρίς να ενημερώσει κανένα, λες και υπήρχε και κάποιος.
Το πρωί της 15ης Αυγούστου οι μεραρχίες και τα συντάγματα κινήθηκαν και πάλι προς τα πίσω. Το Σύνταγμα όμως του Πλαστήρα δεν ακολούθησε τη Μεραρχία του και συμπτύχθηκε δυτικά (;;; και τα ερωτηματικά μέχρι σήμερα δεν έχουν απαντηθεί!) και έτσι στο τομέα της ΙVης Μεραρχίας δημιουργήθηκε ευρύ κενό, στο οποίο εισχώρησαν Τουρκικές δυνάμεις. Το κενό διευρύνθηκε, οι δυνάμεις της ΙVης Μεραρχίας διαχωρίστηκαν, αυτές που προσβλήθηκαν πανικοβλήθηκαν και διαλύθηκαν, άλλες τράπηκαν προς τα δυτικά και άλλες προς τα βόρεια. Η ΙVη Μεραρχία διαλύθηκε και κατ’ αυτό τον τρόπο διασπάστηκε το Α’ ΣΣ και διαχωρίστηκαν οι μεραρχίες του. Οι δυνάμεις που κινήθηκαν δυτικά προς την αμυντική τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ και απαρτίζονταν από τις Ι και VΙΙη Μεραρχίες και το Σύνταγμα του συνταγματάρχη Πλαστήρα, τέθηκαν υπό την διοίκηση του διοικητού της Ιης Μεραρχίας υποστράτηγου Φράγκου και αποτέλεσαν την Ομάδα Φράγκου.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι γενικά γνωστά. Την 17η Αυγούστου δόθηκε η μάχη του Αλή Βεράν κατά την οποία καταστράφηκε η Ομάδα του στρατηγού Τρικούπη. Στη συνέχεια η Ομάδα Φράγκου εγκατέλειψε αμαχητί την οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ και οι Σωματάρχες και οι Μέραρχοι της Ομάδας Τρικούπη αιχμαλωτίστηκαν. Ακολούθησε η επονείδιστη φυγή μέχρι το Τσεσμέ. Την 27η Αυγούστου τα Τουρκικά στρατεύματα πατούσαν την πολύφερνη νύμφη της Ιωνίας, την «άπιστη» Σμύρνη.
Αρματιστής
ΥΓ. Με έντονα γράμματα τονίζονται μερικά από τα πλέον σοβαρά λάθη, αδυναμίες και παραλείψεις της Ελληνικής πλευράς, που δυστυχώς αποδεικνύονται διαχρονικές. Ο κάθε σχολιαστής μπορεί να κάνει τις συγκρίσεις του με ανάλογα λάθη παραλείψεις και αδυναμίες που συνεχίζονται στην αντιπαλότητά μας με την Τουρκία από το 1964.
πηγή:.antinews.g
