Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου π.Ιεροθέου
http://www.parembasis.gr/2002/02_11_01.htm
Τό μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία βρίσκεται πάντοτε στην επικαιρότητα. Μερικοί που επιθυμούν την μείωσή του και την εξοστράκισή του λαμβάνουν αφορμές από διάφορα γεγονότα και εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον του.
Στό κείμενο που ακολουθεί θα θίξω μόνον δύο σημεία από όσα λέγονται και γράφονται γύρω από το θέμα αυτό.
1. Τό υποχρεωτικό του μαθήματος των Θρησκευτικών
Προσάγονται διάφορα επιχειρήματα για να υποστηριχθή η άποψη ότι πρέπει να αποβληθή το μάθημα των Θρησκευτικών από τα Σχολεία. Μεταξύ αυτών των επιχειρημάτων είναι ότι το μάθημα των Θρησκευτικών προσβάλλει την ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως και το άλλο ότι εμείς οι Έλληνες πρέπει να προσαρμοσθούμε στα δεδομένα της Ευρώπης και να αποβάλουμε τον συντηρητικό και επαρχιώτικο τρόπο ζωής.
Τό πρώτο επιχείρημα δεν μπορεί να σταθή, γιατί με την υπάρχουσα νομοθεσία, αν κάποιος δεν θέλη να παρακολουθήση το μάθημα των Θρησκευτικών, για λόγους θρησκευτικής συνειδήσεως, μπορεί να ζητήση την εξαίρεσή του. Έπειτα, επειδή το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως διδάσκεται στα Σχολεία σήμερα, έχει σαφώς γνωσιολογικό χαρακτήρα, γι’ αυτό και δεν μπορεί κανείς να ζητά την εξαίρεσή του, αν μάλιστα δεν ανήκη σε άλλη θρησκευτική πίστη ή δεν είναι άθεος. Άλλωστε η προβολή λόγων προσωπικής συνειδήσεως μπορεί να επεκταθή και σε άλλα μαθήματα.
Επεξηγώντας αυτήν την άποψη υποστηρίζω ότι λόγους προσωπικής συνειδήσεως μπορεί να προβάλη κάποιος μαθητής για το μάθημα της κοινωνιολογίας, διότι το περιεχόμενο του μαθήματος δεν συμφωνεί με τις αναρχικές ιδέες του για την κοινωνία, για το μάθημα της ιστορίας, γιατί ο συγκεκριμένος μαθητής έχει εθνικιστικές ή διεθνικιστικές απόψεις, για την γεωγραφία, γιατί δεν παραδέχεται το STATUS QUO που επέβαλαν στην ανθρωπότητα οι Μεγάλες Δυνάμεις κλπ.
Καί το δεύτερο επιχείρημα δεν μπορεί να ευσταθήση, γιατί σε όλη την Ευρώπη η παρακολούθηση του μαθήματος των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτική.
Ο διδάκτορας του Συνταγματικού Δικαίου κ. Γεώργιος Κρίπας σε σχετική του μελέτη με τίτλο « η συνταγματική κατοχύρωσις του μαθήματος των Θρησκευτικών παρ’ ημίν και εν τή αλλοδαπή» παραθέτει πολλά στοιχεία τόσο από τα Ευρωπαϊκά Συντάγματα και την νομολογία όσο και από μελέτες νομομαθών με τα οποία αποδεικνύει σαφώς ότι σε όλη την Ευρώπη το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό.
Συγκεκριμένα:
Στήν Γερμανία το μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία αποτελεί επιτακτικό μάθημα και η διδασκαλία του γίνεται σύμφωνα με τις αρχές των Θρησκευτικών κοινοτήτων. Στήν Γαλλία το μάθημα των Θρησκευτικών διδάσκεται ως υποχρεωτικό. Μάλιστα έχουν ιδρυθή ενώσεις γονέων στις οποίες έχει αναγνωρισθή το δικαίωμα να επεμβαίνουν στην σχετική ύλη και να απαιτούν να γίνεται σεβαστή η καθολική Θρησκεία στα Σχολεία. Στήν Αυστρία είναι υποχρεωτικό το μάθημα των Θρησκευτικών και εκεί έχει κυρίαρχο ρόλο η Εκκλησία. Στήν Ελβετία και το Βέλγιο το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό. Στήν Ιταλία, καίτοι η θρησκεία δεν είναι Κρατική, εν τούτοις αναγνωρίζεται η αξία της θρησκευτικής κουλτούρας και λαμβάνεται υπ’ όψιν ότι ο Καθολικισμός αποτελεί τμήμα της ιστορικής κληρονομιάς του ιταλικού λαού και γι’ αυτό γίνεται θρησκευτική εκπαίδευση στα Σχολεία. Στήν Αγγλία το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό, η δέ ύλη του περιέχει τις αρχές της Χριστιανικής Θρησκείας. Στήν Ολλανδία, όπως και το Βέλγιο, καίτοι τα σχολεία κατά 80% είναι ιδιωτικά, εν τούτοις χρηματοδοτούνται από το Κράτος ώστε να διδάσκεται το μάθημα των Θρησκευτικών, το οποίο είναι υποχρεωτικό. Στίς ΗΠΑ το μάθημα των Θρησκευτικών είναι μέν προαιρετικό, αλλά όμως όταν κάποιος μαθητής απουσιάση από κάποιο άλλο μάθημα για να παρακολουθήση μάθημα Θρησκευτικών αλλού, δεν παίρνει απουσία, αναπτύσσεται δέ η τάση για επανεισαγωγή του μαθήματος στα Σχολεία. Μάλιστα δέ στις ΗΠΑ υπάρχουν πολλά ιδιωτικά σχολεία στα οποία διδάσκεται το μάθημα των Θρησκευτικών.
Σέ όλη αυτήν την Ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι προσαρμοσμένη και η Ελληνική Πολιτεία γι’ αυτό και στο ελληνικό Σύνταγμα αναφέρεται ότι « η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκόπο την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνειδήσεως και την διάπλασή τους σε ελευθέρους και υπευθύνους πολίτες» (άρθρο 16 παρ. 2). Καί διερωτώμαι πώς νοείται η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεως χωρίς το μάθημα των Θρησκευτικών; Άρα η όποια προσπάθεια αποβολής του μαθήματος των Θρησκευτικών από τα Σχολεία είναι, εκτός των άλλων, αντισυνταγματική.
Νομίζω ότι στην Ελλάδα πρέπει να αποβάλουμε το κόμπλεξ της κατωτερότητος και της προκαταλήψεως.
Στήν Γερμανία το μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία αποτελεί επιτακτικό μάθημα και η διδασκαλία του γίνεται σύμφωνα με τις αρχές των Θρησκευτικών κοινοτήτων. Στήν Γαλλία το μάθημα των Θρησκευτικών διδάσκεται ως υποχρεωτικό. Μάλιστα έχουν ιδρυθή ενώσεις γονέων στις οποίες έχει αναγνωρισθή το δικαίωμα να επεμβαίνουν στην σχετική ύλη και να απαιτούν να γίνεται σεβαστή η καθολική Θρησκεία στα Σχολεία. Στήν Αυστρία είναι υποχρεωτικό το μάθημα των Θρησκευτικών και εκεί έχει κυρίαρχο ρόλο η Εκκλησία. Στήν Ελβετία και το Βέλγιο το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό. Στήν Ιταλία, καίτοι η θρησκεία δεν είναι Κρατική, εν τούτοις αναγνωρίζεται η αξία της θρησκευτικής κουλτούρας και λαμβάνεται υπ’ όψιν ότι ο Καθολικισμός αποτελεί τμήμα της ιστορικής κληρονομιάς του ιταλικού λαού και γι’ αυτό γίνεται θρησκευτική εκπαίδευση στα Σχολεία. Στήν Αγγλία το μάθημα των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό, η δέ ύλη του περιέχει τις αρχές της Χριστιανικής Θρησκείας. Στήν Ολλανδία, όπως και το Βέλγιο, καίτοι τα σχολεία κατά 80% είναι ιδιωτικά, εν τούτοις χρηματοδοτούνται από το Κράτος ώστε να διδάσκεται το μάθημα των Θρησκευτικών, το οποίο είναι υποχρεωτικό. Στίς ΗΠΑ το μάθημα των Θρησκευτικών είναι μέν προαιρετικό, αλλά όμως όταν κάποιος μαθητής απουσιάση από κάποιο άλλο μάθημα για να παρακολουθήση μάθημα Θρησκευτικών αλλού, δεν παίρνει απουσία, αναπτύσσεται δέ η τάση για επανεισαγωγή του μαθήματος στα Σχολεία. Μάλιστα δέ στις ΗΠΑ υπάρχουν πολλά ιδιωτικά σχολεία στα οποία διδάσκεται το μάθημα των Θρησκευτικών.
Σέ όλη αυτήν την Ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι προσαρμοσμένη και η Ελληνική Πολιτεία γι’ αυτό και στο ελληνικό Σύνταγμα αναφέρεται ότι « η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκόπο την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνειδήσεως και την διάπλασή τους σε ελευθέρους και υπευθύνους πολίτες» (άρθρο 16 παρ. 2). Καί διερωτώμαι πώς νοείται η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεως χωρίς το μάθημα των Θρησκευτικών; Άρα η όποια προσπάθεια αποβολής του μαθήματος των Θρησκευτικών από τα Σχολεία είναι, εκτός των άλλων, αντισυνταγματική.
Νομίζω ότι στην Ελλάδα πρέπει να αποβάλουμε το κόμπλεξ της κατωτερότητος και της προκαταλήψεως.
2. Τό περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών
Κατά καιρούς γίνεται λόγος για το ποιό πρέπει να είναι το περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών που διδάσκονται οι μαθητές στα Σχολεία, τόσο της Κατώτερης όσο και της Μέσης Εκπαίδευσης. Τό θέμα αυτό τίθεται μέσα στην προοπτική της περιθωριοποίησης της Εκκλησίας, του εκκλησιαστικού αποχρωματισμού της κοινωνίας και του πολιτιστικού εκσυγχρονισμού.
Διατυπώνεται η άποψη ότι το μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία πρέπει να έχη θρησκειολογικό, γνωσιολογικό και πολιτιστικό περιεχόμενο και όχι κατηχητικό. Υπάρχουν όμως και οι αντίθετοι που υποστηρίζουν ότι το μάθημα των Θρησκευτικών, επειδή προσφέρεται σε παιδιά που ανήκουν, κατά πλειονοψηφία, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, πρέπει να έχη κατηχητικό χαρακτήρα, αφού μάλιστα δίνεται η δυνατότητα σε όσους ανήκουν σε άλλες θρησκείες ή έχουν πρόβλημα θρησκευτικής συνειδήσεως να μήν το παρακολουθούν.
Εκείνο που θα ήθελα να υποστηρίξω είναι ότι πράγματι ο τρόπος που διδάσκεται σήμερα το μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία δεν έχει κατηχητικό χαρακτήρα, όπως εννοεί την κατήχηση η Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά έχει κατ’ εξοχήν θρησκειολογικό, γνωσιολογικό και πολιτιστικό χαρακτήρα και επομένως δεν δημιουργεί πρόβλημα σε αυτούς που θα ήθελαν αλλαγές.
Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι ο όρος κατήχηση είναι η μετάδοση διά του λόγου των βασικών στοιχείων της πίστεως. Μιά τέτοια όμως ερμηνεία του όρου κατήχηση προέρχεται από την Δύση και μάς θυμίζει τα Sίndήί Sήhήήlι. Όμως στην Ορθόδοξη Εκκλησία η κατήχηση εθεωρείτο πάντοτε ως ο τρόπος μυήσεως του κατηχουμένου στο μυστήριο της Εκκλησίας, στην οργανική του σχέση με τον Χριστό, τούς αγίους, τα μυστήρια της Εκκλησίας. Διά της κατηχήσεως, μαζί με την μετάδοση μερικών θεολογικών εννοιών, των όρων των Οικουμενικών Συνόδων, προετοιμαζόταν ο πιστός να αποκτήση προσωπική σχέση με τον Χριστό, διά της μεθέξεως της καθαρτικής, φωτιστικής και θεοποιού ενεργείας του Θεού. Θά μπορούσαμε να πούμε ότι η κατήχηση, όπως φαίνεται στούς ιερούς Κανόνες και τις μυσταγωγικές ομιλίες του αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου και άλλων Πατέρων, ήταν μιά προσπάθεια περίπου, τηρουμένων των αναλογιών, σάν και αυτή που κάνουν οι ψυχοθεραπευτές, για να θεραπεύσουν έναν άνθρωπο, ώστε να ενταχθή μέσα στην κοινωνία. Μπορεί κανείς την ιατρική επιστήμη και την ψυχοθεραπευτική να την θεωρήση κατήχηση; Υπάρχει, βέβαια, διαφορά μεταξύ ουμανιστικής ψυχοθεραπείας και ορθοδόξου θεραπευτικής, ως προς το περιεχόμενο, αλλά συνδέονται ως προς την μέθοδο και, επομένως, το παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε δείχνει ποιό ήταν στην αρχαία Εκκλησία το περιεχόμενο της κατηχήσεως.
Οπότε γίνεται αντιληπτό ότι στα Σχολεία το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως διδάσκεται σήμερα είναι θρησκειολογικό, γιατί τα παιδιά μαθαίνουν για όλες τις θρησκείες και περισσότερο, όπως είναι φυσικό, για την δική τους θρησκεία, είναι γνωσιολογικό, γιατί η μετάδοση γίνεται διά του λόγου και της ακοής, ανεξάρτητα αν κανείς εκκλησιάζεται και αν πιστεύη στον Θεό και βεβαίως τίθεται στην διαδικασία των εξετάσεων και της βαθμολογίας, καθώς επίσης είναι και πολιτιστικό, διότι τα παιδιά μαθαίνουν τις παραδόσεις και τον πολιτισμό του τόπου τους, αφού η Εκκλησία είναι μέν Σώμα Χριστού, αλλά παράγει και πολιτισμό.
Κατά καιρούς γίνεται λόγος για το ποιό πρέπει να είναι το περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών που διδάσκονται οι μαθητές στα Σχολεία, τόσο της Κατώτερης όσο και της Μέσης Εκπαίδευσης. Τό θέμα αυτό τίθεται μέσα στην προοπτική της περιθωριοποίησης της Εκκλησίας, του εκκλησιαστικού αποχρωματισμού της κοινωνίας και του πολιτιστικού εκσυγχρονισμού.
Διατυπώνεται η άποψη ότι το μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία πρέπει να έχη θρησκειολογικό, γνωσιολογικό και πολιτιστικό περιεχόμενο και όχι κατηχητικό. Υπάρχουν όμως και οι αντίθετοι που υποστηρίζουν ότι το μάθημα των Θρησκευτικών, επειδή προσφέρεται σε παιδιά που ανήκουν, κατά πλειονοψηφία, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, πρέπει να έχη κατηχητικό χαρακτήρα, αφού μάλιστα δίνεται η δυνατότητα σε όσους ανήκουν σε άλλες θρησκείες ή έχουν πρόβλημα θρησκευτικής συνειδήσεως να μήν το παρακολουθούν.
Εκείνο που θα ήθελα να υποστηρίξω είναι ότι πράγματι ο τρόπος που διδάσκεται σήμερα το μάθημα των Θρησκευτικών στα Σχολεία δεν έχει κατηχητικό χαρακτήρα, όπως εννοεί την κατήχηση η Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά έχει κατ’ εξοχήν θρησκειολογικό, γνωσιολογικό και πολιτιστικό χαρακτήρα και επομένως δεν δημιουργεί πρόβλημα σε αυτούς που θα ήθελαν αλλαγές.
Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι ο όρος κατήχηση είναι η μετάδοση διά του λόγου των βασικών στοιχείων της πίστεως. Μιά τέτοια όμως ερμηνεία του όρου κατήχηση προέρχεται από την Δύση και μάς θυμίζει τα Sίndήί Sήhήήlι. Όμως στην Ορθόδοξη Εκκλησία η κατήχηση εθεωρείτο πάντοτε ως ο τρόπος μυήσεως του κατηχουμένου στο μυστήριο της Εκκλησίας, στην οργανική του σχέση με τον Χριστό, τούς αγίους, τα μυστήρια της Εκκλησίας. Διά της κατηχήσεως, μαζί με την μετάδοση μερικών θεολογικών εννοιών, των όρων των Οικουμενικών Συνόδων, προετοιμαζόταν ο πιστός να αποκτήση προσωπική σχέση με τον Χριστό, διά της μεθέξεως της καθαρτικής, φωτιστικής και θεοποιού ενεργείας του Θεού. Θά μπορούσαμε να πούμε ότι η κατήχηση, όπως φαίνεται στούς ιερούς Κανόνες και τις μυσταγωγικές ομιλίες του αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου και άλλων Πατέρων, ήταν μιά προσπάθεια περίπου, τηρουμένων των αναλογιών, σάν και αυτή που κάνουν οι ψυχοθεραπευτές, για να θεραπεύσουν έναν άνθρωπο, ώστε να ενταχθή μέσα στην κοινωνία. Μπορεί κανείς την ιατρική επιστήμη και την ψυχοθεραπευτική να την θεωρήση κατήχηση; Υπάρχει, βέβαια, διαφορά μεταξύ ουμανιστικής ψυχοθεραπείας και ορθοδόξου θεραπευτικής, ως προς το περιεχόμενο, αλλά συνδέονται ως προς την μέθοδο και, επομένως, το παράδειγμα που χρησιμοποιήσαμε δείχνει ποιό ήταν στην αρχαία Εκκλησία το περιεχόμενο της κατηχήσεως.
Οπότε γίνεται αντιληπτό ότι στα Σχολεία το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως διδάσκεται σήμερα είναι θρησκειολογικό, γιατί τα παιδιά μαθαίνουν για όλες τις θρησκείες και περισσότερο, όπως είναι φυσικό, για την δική τους θρησκεία, είναι γνωσιολογικό, γιατί η μετάδοση γίνεται διά του λόγου και της ακοής, ανεξάρτητα αν κανείς εκκλησιάζεται και αν πιστεύη στον Θεό και βεβαίως τίθεται στην διαδικασία των εξετάσεων και της βαθμολογίας, καθώς επίσης είναι και πολιτιστικό, διότι τα παιδιά μαθαίνουν τις παραδόσεις και τον πολιτισμό του τόπου τους, αφού η Εκκλησία είναι μέν Σώμα Χριστού, αλλά παράγει και πολιτισμό.
Δέν μπορώ να καταλάβω γιατί μερικοί ταυτίζουν το μάθημα των Θρησκευτικών που γίνεται στα Σχολεία με την κατήχηση. Μία εξήγηση είναι το ότι συνδέουν την κατήχηση με προτεσταντικές και παπικές αντιλήψεις περί κατηχήσεως. Αλλά όμως η Ορθόδοξη Κατήχηση έχει σαφώς άλλο εννοιολογικό και πρακτικό χαρακτήρα, είναι κυρίως και πρό παντός ψυχοθεραπευτική, και ως τέτοια δεν διδάσκεται στα Σχολεία, αλλά ούτε και διδάσκεται κάν, αφού είναι θέμα προσωπικής υπαρξιακής αναζητήσεως και ζωής.
