Η Σαντορίνη είναι η ελληνική
Πόρσε. Προϊόν υψηλής ποιότητας και διεθνούς προβολής, τόσο ξεχωριστό που
έχει φτάσει να ζητάει υπέρογκες τιμές - και να τις πληρώνεται*.
Δυστυχώς δεν αγαπάμε αρκετά την Πόρσε μας. Τα περσινά ζητήματα
ηλεκτροδότησης του νησιού υπενθύμισαν πώς (δεν) φροντίζουμε την ελληνική
Πόρσε και αναδεικνύουν μια αδυναμία χαρακτηριστική του ελληνικού
μοντέλου με συνέπειες για την πολιτική ανάπτυξης ολόκληρης της χώρας.
Συνηθίζουμε τους διθυράμβους περί της ελληνικής γης, ακόμα κι όταν
συγκρούονται με την πραγματικότητα, αλλά στην περίπτωση της Σαντορίνης
είναι δύσκολο να αποφύγεις την υπερβολή: το επιβλητικό θέαμα της
καλντέρας, ο συνδυασμός του ηφαιστειακού τοπίου με τα χιλιάδες άσπρα
σπίτια κρεμασμένα στους γκρεμούς, είναι μοναδικός. Το μείγμα τοπίου και
ανθρώπινων κατασκευών είναι τυπικά ελληνικό και εν μέρει αποτέλεσμα
τυπικών αδυναμιών του ελληνικού κράτους. Η πολυφωτογραφημένη Οία και τα
Φηρά προσφέρουν ένα εξαιρετικά γραφικό θέαμα, αλλά όχι έναν καλό τόπο
για να ζεις.Αν αφαιρέσεις το φυσικό τοπίο, τις ορδές των τουριστών από κάθε γωνιά πλανήτη και το επίχρισμα της πολύ πρόσφατης ευημερίας, μένει ένας τυπικός φτωχός οικισμός στο στιλ βραζιλιάνικης φαβέλας: χαμόσπιτα ατάκτως σκορπισμένα, στενά δρομάκια, ανύπαρκτα πεζοδρόμια. Όταν σχηματιζόντουσαν αυτοί οι οικισμοί, το κράτος είτε απουσίαζε, είτε αδιαφορούσε. Προκλητική σκέψη: η Αθήνα στα χειρότερά της, είναι κλώνος (ή πρότυπο;) της Σαντορίνης. Ακριβώς αυτό που κάνει ανυπόφορη την καθημερινή ζωή σε μια πόλη 4 εκ. ψυχών, είναι αυτό που μας αρέσει στις διακοπές στο νησί. Το ίδιο φυσικά ισχύει ανά την Ευρώπη: οι μεσαιωνικοί οικισμοί προκαλούν νοσταλγική συγκίνηση ή θαυμασμό, αλλά είναι ακατάλληλα μέρη για να ζεις.
Στους επιστημονικούς κλάδους της Χωροταξίας και της Οικονομικής Ανάπτυξης έχουμε ξεπεράσει προ πολλού τις μεσαιωνικές μεθόδους. Δυστυχώς όμως, τέτοιες μέθοδοι επιζούν ακόμα στην Ελλάδα. H βούληση και οι θεσμοί του ελληνικού κράτους επιμένουν να απουσιάζουν στη Σαντορίνη, όπως και οι σύγχρονες μέθοδοι αστικής διαχείρισης. Το νησί έχει χτιστεί άναρχα από άκρη σε άκρη. Το λιμάνι είναι μικρό, ακατάλληλο και απλά άσχημο. Παρομοίως το αεροδρόμιο. Ο κεντρικός σταθμός των ΚΤΕΛ στα Φηρά ταιριάζει σε φτωχοχώρια ταινιών του ‘60, όχι στο πλουσιότερο νησί μιας μεγάλης ευρωπαϊκής τουριστικής δύναμης. Τουρίστες που ήρθαν από την άκρη του κόσμου ταπεινώνονται σέρνοντας βαλίτσες σε χαλασμένους δρόμους, κινδυνεύοντας συνεχώς από τα διερχόμενα οχήματα. Το πρόβλημα δεν είναι απλά μια μικρή απώλεια αισθητικής ή άνεσης. Πολύ σημαντικότερο, αποτυγχάνουμε συστηματικά να εκμεταλλευτούμε τα πλεονεκτήματά μας επειδή δεν βρίσκουμε καλή ισορροπία μεταξύ ιδιωτικής ελευθερίας και συλλογικού συντονισμού της δημόσιας ζωής.
Στην οργάνωση μιας κοινωνίας, όσον αφορά την επιλογή μεταξύ συλλογικών και ατομικών λύσεων, υπάρχουν χονδρικά δύο σημεία ισορροπίας. «Όλοι συνεισφέρουμε-όλοι απολαμβάνουμε το κοινό καλό» και «Κανείς δεν συνεισφέρει-δεν υπάρχει κοινό καλό».
Τα ονομάζω, για ευκολία και χωρίς διάθεση απόδοσης στερεοτύπων, μοντέλο Γερμανίας και μοντέλο Ινδίας**. Στην Ινδία μόλις 3% των πολιτών πληρώνουν φόρο εισοδήματος, οι ιδιώτες κοιτούν τον εαυτό τους, το κράτος είναι ανίκανο και αδύναμο. Οι προγραμματισμένες διακοπές ηλεκτροδότησης είναι τόσο συχνό φαινόμενο που οι ισχυρότεροι ιδιώτες απλά αγοράζουν τις δικές τους γεννήτριες - με δυσανάλογο κόστος. Οι υπόλοιποι μένουν χωρίς βασικές ευκολίες που ο δυτικός πολίτης (εκτός Σαντορίνης ή Καλιφόρνιας) παίρνει ως δεδομένες. Στη Γερμανία από την άλλη, το κράτος είναι υγιές, οι συλλογικές λύσεις πανταχού παρούσες. Καλύπτονται συλλογικά σχεδόν όλες οι ανάγκες που έχει νόημα να καλυφθούν με τέτοιο τρόπο, και οι πολίτες απολαμβάνουν υψηλές υπηρεσίες. Όλοι οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς της χώρας, (σχεδόν) όλοι συνεισφέρουν για να υπάρχουν αυτά τα ΜΜΜ.
Ποιό μοντέλο ακολουθούμε στη Σαντορίνη; Δύσκολα θα θύμιζε Γερμανία (ή πολιτισμένη χώρα γενικότερα) η στενή συνύπαρξη ξενοδοχείων των 1500 ευρώ την βραδιά με δρόμους που είναι από τους πιο κακοσχεδιασμένους και κακοσυντηρημένους στο τουριστικό Αιγαίο. Κάποιες ελλείψεις είναι στα όρια του παραλόγου: δεν θα ήταν φθηνότερο να συνεισφέρουν από κοινού τα ξενοδοχεία για τη δημιουργία καλών δρόμων και ενός άψογου συστήματος μαζικών μετακινήσεων, αντί να έχουν τους πελάτες τους να περιμένουν ώρα για ταξί, που συχνά αναγκάζονται να μοιράζονται με άλλους πελάτες, κολλημένοι στην αυγουστιάτικη κίνηση;
Κι όμως, ο συντονισμός των ιδιωτών για το κοινό καλό ξεπερνά συχνά τις δυνατότητες της τοπικής κοινωνίας. Η Σαντορίνη φέτος θα έχει πιθανώς πάνω από 2 εκατομμύρια επισκέπτες. Με μέση ατομική δαπάνη άνω των 500 ευρώ, τα συνολικά έσοδα υπερβαίνουν το 1 δις! Δεν είναι προφανές ότι το κεντρικό κράτος πρέπει να φροντίσει πολύ μεθοδικά αυτό το χρυσωρυχείο; Υποθέτοντας μέσο ΦΠΑ 15% και φόρο εισοδήματος τουλάχιστον 25%, το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να έχει έσοδα πάνω από 300 εκατομμύρια από τη Σαντορίνη. Δεδομένου ότι το ΣΔΟΕ, όποτε πατάει στο νησί, βρίσκει φοροδιαφυγή έως 95%, ξέρουμε ότι το ελληνικό κράτος εισπράττει ελάχιστα από αυτά που θα έπρεπε. Ξέρουμε όμως ότι επενδύει και ελάχιστα, ακόμα και προ κρίσης, σαν ανεπρόκοπος γεωργός που έχει το ευφορότερο χωράφι και βαριέται να φυτέψει σπόρους. Τα λίγα ουσιαστικά έργα ανάπτυξης γίνονται καθυστερημένα και συνήθως χάρη σε ευρωπαϊκή αρωγή.
Είναι αυτή μια μεμονωμένη περίπτωση ή το σύνηθες φαινόμενο στη χώρα;
Φτωχό κράτος και πλούσιοι (αδιαφορούντες) ιδιώτες, φτωχές δημόσιες υποδομές και πολυτελείς ιδιωτικοί χώροι. Αυτή είναι, ισχυρίζομαι, η τυπική ισορροπία στον ελληνικό κόσμο. Δεδομένου του πόσο αγαπάμε (υποτίθεται) την ιδιωτική ελευθερία, το ελληνικό μοντέλο ίσως θα ήταν ανεκτό αν δεν κατέληγε να μας βασανίζει όλους, τελικά. Αν δεν ήταν τόσο τραγικά αναποτελεσματικό να πρέπει ο κάθε ιδιώτης χωριστά να κατασκευάζει και να περιποιείται τον δρόμο του, το πεζοδρόμιό του, ενίοτε ακόμα και την ηλεκτροδότηση και αποχέτευση. Αν δεν φτάναμε σε τόσο δυσλειτουργικές πόλεις, σε τόση σπατάλη πόρων και ταλέντου, σε τέτοια έλλειψη ευνομίας, δικαιοσύνης, σεβασμού του κράτους στον πολίτη και καθενός πολίτη προς τον άλλον.
Αν ο παράδεισος της Σαντορίνης, επεκτεινόμενος δεν κατέληγε στην κόλαση της Αθήνας.
*Παρεμπιπτόντως, δεν πολυκαταλαβαίνω την πρόσφατη γκρίνια για τις τιμές στα καλά ελληνικά νησιά. Οι Γερμανοί άραγε γκρινιάζουν για τις τιμές που ζητάει η Πόρσε από τους Καλιφορνέζους; Οι Ιταλοί κριτικάρουν την Φερράρι που γδύνει ψωνισμένους νεόπλουτους στην Κίνα και τη Ρωσία; Όσο μπορούν, ας τα εισπράττουν, φτάνει να μην φτάνουν στο σημείο της μυωπικής απληστίας, με κόστος για το μέλλον.
**Θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για μοντέλο Βραζιλίας και να χρησιμοποιήσει αναλογίες από το ποδόσφαιρο, αλλά θα ήταν κάπως άκομψο αυτές τις μέρες.
***Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι Αν. Καθηγητής Οικονομικών στο City University Λονδίνου – επισκέπτης καθ. στο New York University και γράφει στο anamorfosis.net/blog
πηγή:protagon
