Τ’ Αγίου Νικολάου στη Σαντορίνη

Κανόνα πίστεως και εικόνα πραότητος, εγκρατείας διδάσκαλον ανεδείξε σε τη ποίμνη σου,η των πραγμάτων αλήθεια, δια τούτο εκτήσω τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια, Πάτερ Ιεράρχα Νικόλαε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ σωθήναι τας ψυχάς ημών.

Αναμφισβήτητα και στη Σαντορίνη η Εορτή του Αγίου Νικολάου είναι και όχι άδικα από τις πιο σημαντικές του εκκλησιαστικού έτους. Γιορτάζουν οι θαλασσινοί, γιορτάζουν όλοι, γιορτάζει η ναυτιλία του νησιού,  και οι περίτεχνες εκκλησίες σε όλο το νησί που τιμάνε τη Χάρη Του!

Μια μικρή Τσάρκα σε κάποιες από τις εκκλησιές του Αγίου Νικολάου θα κάνουμε σήμερα, με βασικό σκοπό τη γνώση, και ενδυνάμωση της Πίστης του καθενός:  

Ιστορικά, η τιμή του Αγίου Νικολάου συνδέεται εκτός των άλλων με την έκρηξη του 726 εξ ου και «λάβες Αγίου Νικολάου», και με μία από τις εκρήξεις που συνέβαιναν το 1650 από το Ηφαίστειο του Κολούμπου. Ο λαϊκός ποιητής αναφέρει: «Και εις τας πέντε του αυτού Πέμπτη ημέρα πάλι του άγιου Νικολάου το σπερνό εθέλασιν εψάλλει Και είπαν πως ανέβηκε η θάλασσα παράνω μα νέφος δεν εφάνηκε καθώς αναθιβάνωΤότες το ητι εγέννηκε εγώ ουδέν το είδα γιατί 'μουνε στην εκκλησά οπούτον πανηγύρα….»[1]

Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Θήρας[2]:

Η ίδρυση της διακρίνεται σ δύο στάδια; Κατά το πρώτο συσχετίζεται το ιστορικό της ιδρύσεως της παλαιάς Μονής στη περιοχή του Σκάρου, και κατά το δεύτερο ιστορικό, στη θέση όπου είναι σήμερα. Το κάστρου του Σκάρου ήταν από τους πέντε οικισμούς της Θήρας. Κατοικούσαν πολλές οικογένειες, ορθοδόξων και καθολικών, και υπήρχαν επίσης και εκκλησίες και μοναστήρι για τους Καθολικούς. Μία από τις οικογένειες ήταν και η οικογένεια του Γκύζη, η οποία διεκρίνετο για τα εκκλησιαστικά και θρησκευτικά της συναισθήματα. Απόδειξη ήταν ο ιδιόκτητος ναός του Αγίου Νικολάου, τον οποίο και ίδρυσαν κατά την εγκατάστασή τους στο Σκάρο. Την ημέρα της εορτής του Αγίου Νικολάου, το 1651 αποφάσισαν τα πέντε αδέρφια της οικογένειας να επισκεφθούν τον Επίσκοπο Σαντορίνης, για να αναφέρουν ότι θέλουν να μεταβάλλουν τον ιδιωτικό τους Ναό σε Μοναστική Κοινότητα γυναικεία που υστερείτο ολόκληρο το νησί. Το όραμα του Αγίου, τον οποίο πολλές ημέρες έβλεπαν, ο Επίσκοπος το άκουσε με πολλή ευλάβεια, και αμέσως έδωσε τις οδηγίες του για την πραγματοποίηση της επιθυμίας των αδερφών Γύζη. Όλα όμως έγιναν υπό έναν όρο/; Η μονή να φέρει το όνομα των Γύζηδων. Το 1655 οι μοναχές ήταν 4 ενώ ο αριθμός μεγάλωνε συνεχώς. Κατά τα έτη 1700-1702 υπήρχαν 25 μοναχές, οι οποίες ασχολούνταν με την υφαντική. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Μονή, ούσα ιδιωτική έπρεπε να πληρώνει φορολογία., για να αποφύγουν τους φόρους, οι κτήτορες της Μονής αποφάσισαν να κάνουν τη Μονή Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή κατά το έτος 1657. όμως μετά από τριάντα χρόνια το 1687, επί Πατριάρχου Ιακώβου, εκδόθηκε Σιγγίλλιο, το οποίο όριζε : η Μονή να είναι κοινοβιακή, η ηγουμένη να εκλέγεται με πλειοψηφία, να ελέγχεται η οικονομική διαχείρισή της, η ζωή των μοναχών να είναι ασκανδάλιστος.

Γύρω στα 1815 όμως, η περιοχή του Σκάρου, άρχιζε να ερημώνει. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος, οι μοναχές αναγκάστηκαν και αυτές να φύγουν, όπου στις 29 Δεκεμβρίου 1815, αποφάσισαν να απευθυνθούν στον Οικουμενικό Πατριάρχη Κύριλλον το Στ, ο Πατριάρχης την 3η Ιανουαρίου 1816, έδωσε την κανονική άδεια στην οποία αναφέρονταν εκτός των άλλων ότι, δεν έπρεπε να πουληθεί κανένα κτήμα χωρίς την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η οικονομική δυσπραγία όμως είχε φέρει σε πολλή δύσκολη κατάσταση τις μοναχές, μιας και το κτήριο ακόμα δεν είχε κτιστεί.Μετά από τρία χρόνια, άρχισε η ανέγερσή του με οικονομική βοήθεια από τους πιστούς.Το καθολικό της μονής έγινε τρισυπόστατο. Το ένα παρεκκλήσι αφιερώθηκε στη Ζωοδόχο Πηγή. Το κεντρικό στον Άγιο Νικόλαο, και το τρίτο στον Άγιο Παντελεήμονα.

Το 1834, Βασιλικό Διάταγμα, της Αντιβασιλείας του Όθωνα, ζητούσε διάλυση των Ιδιωτικών Μονών και των άλλων Μονών, οι οποίες είχαν κάτω από 6 μοναχές και την υπαγωγή της περιουσίας τους στο κράτος. Η Ιερά Μονή είχε 18 μοναχές και διέφυγε τη διάλυσή της. Παρέμεινε η μοναδική στις Κυκλάδες και στο Αιγαίο γυναικεία Μονή.
Η μονή έπαψε να θεωρείται και ιδιωτική με απόφαση του Αρείου πάγου το έτος 1849.
Το 1888 υπήρχαν 6 μοναχοί. Από τότε μέχρι σήμερα το Μοναχολόγιο δεν έχει να παρουσιάσει εκπληκτικό αριθμό. Η Μονή σήμερα συνταξιδεύει στη  σύγχρονη Ιστορία του Νησιού μαζί με τις δυο άλλες μονές Προφήτη Ηλία και Αγίου Γεωργίου

Λίγο πριν φύγουμε για τη συνέχεια του ταξιδιού θα σταθώ σε μια ανάρτηση[3] που εντόπισα για κάποια εικόνα του Αγίου Νικολάου στο Ημεροβίγλι για την οποία γίνεται αναφορά για τον Άγιο ότι είναι : « Μαχαιρωμένος σε τρείς πλευρές». Αν κάποιος από τους αναγνώστες γνωρίζει και μπορεί να μου επιβεβαιώσει το στοιχείο αυτό θα ήταν πολύ χρήσιμο για όλους.

Του Αγίου Νικολάου στην Οία:

 Υπάρχουν τέσσερις εκκλησίες στην Οία αφιερωμένες στον Άγιο: α) η μεγάλη εκκλησία στη συνοικία Λότζα της Χώρας β) δύο εξωκλήσια στους όρμους Αρμένη και Αμμούδι αντίστοιχα και γ) ένα εξωκλήσι με την ονομασία Περαματάρης χτισμένο σε αποκομμένο βράχο στην είσοδο της καλντέρας όπου και το πέρασμα-πρόσβαση γίνεται μόνο με καΐκι.

Για τον Άγιο Νικόλαο τον Περαματάρη ας ανατρέξουμε σε απόσπασμα από τη Ρίμα του από προγενέστερη ανάρτηση[4]:

«…..Άγιε μου Νικόλαε Άγιε Περαματάρη

των ναυτικών η πατρονιά²⁵, κραλή²⁶, μπαϊρακτάρη²⁷

που ‘σαι ατού δα²⁸ στο πέρασμα στου Αμμουδιού²⁹ τη μύτη

τσοι σκούνες³⁰ μας να ευλογάς άρχοντα και προφήτη,

εσύ που εγεννήθηκες στη μακρινή Λυκία

από τση Πόλης τα νερά μέχρι και τη Ρωσία

τη θάλασσα σακίνευε³¹ στο κάθε τση λιμάνι

και εγώ θα στείλω γεμινιά³² που ο νους σου δεν τα βάνει,

γιορντάνια³³ και χρυσά προυσιά³⁴ για το εικόνισμα σου

μουμλάρια³⁵, λάδι, θυμιατά  να ‘χει η αφεντιά σου,

τση Πάνω Μεριάς τσοι ναυτικοί απού³⁶ ‘ναι στα νερά σου

όντας τα σεργιανίζουνε να ‘χουνε τη χαρά σου,

βοήθα τσοι και δώνε τσοι αζλάνη³⁷ και κουράγιο

εσένα μόνο έχουνε μπαϊρακτάρη άγιο,

κ’ αράσιντα³⁸ στο Καραντενίζ³⁹ κάμε τους μπιρ⁴⁰ φουγάρο

όντας περνούνε απ’ άτου δα να κάμουνε τσιγάρο,……»

(²⁵ πατρονιά (από το τουρκ. patron) = αφεντικό  
²⁶ κραλής (από το τουρκ. kral) = βασιλιάς  
²⁷ μπαϊρακτάρης  (από το τουρκ. bayraktar: σημαιoφόρος) = ο πρώτος των πρώτων, ο καλύτερος  
²⁸απ’ άτου δα = από εκεί  
²⁹ Αμμούδι = το ένα από τα δύο λιμάνια της Οίας (το άλλο είναι η Αρμένη). Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Οίας απέναντι από τη Ρίβα της Θηρασιάς. Τα παλιά χρόνια φημιζόταν για τις «παλλάδες» (ορυχεία) και η πρόσβαση γινόταν μόνο από τους «καραβολάδες» (σκάλες λαξευμένες στον ηφαιστειογενή βράχο που θυμίζουν την πορεία που κάνει  ο «καράβολας»=σαλιγκάρι).
Σήμερα είναι λιμάνι-αγκυροβόλιο μικρών σκαφών και υπάρχει πλέον σύγχρονος αυτοκινητόδρομος που το συνδέει με το χωριό. Από το Αμμούδι ξεκινάει και το ferry boat για την Θηρασιά με  τακτικά δρομολόγια. 
³⁰ σκούνες = ιστιοφόρα ³¹  
 σακίνευε (από το τουρκ. sakin: ηρεμία) = γαλήνευε ³² γεμινιά (από το τουρκ. yemin: όρκος,τάξιμο) = τάματα ³³ γιορντάνια (από το τουρκ. gerdan: λαιμός)  = περιδέραια   ³⁴ προυσιά = φλουριά ³⁵ μουμλάρια (από το τουρκ. mumlar) = κεριά ³⁶  
απού = που ³⁷ αζλάνη (από το τουρκ. aslan: λιοντάρι) = δύναμη  
³⁸ κ’ αράσιντα (από το τουρκ. arasinda) = και ανάμεσα  ³⁹ Καραντενίζ (τουρκ. Karadeniz) = Μαύρη Θάλασσα 
⁴⁰ μπιρ (τουρκ. bir) = ένα)

Του Αγίου Νικολάου στα δύο λιμάνια της Σαντορίνης στο Γυαλό και στον Αθηνιό:

Δεν θα μπορούσαμε να μην σταθούμε έστω απλά φωτογραφικά στις δύο εκκλησίες του Αγίου στα λιμάνια. Θαλασσινό λιμάνι χωρίς τη Χάρη Του….ε δεν είναι λιμάνι

            Του Αγίου Νικολάου στην Έξω Γωνιά και στο Καμάρι

            Στην Εξω Γωνιά[5] αρχικά: Βάσει επιγραφής πάνω από την είσοδο ανακαινίσθηκε «1825 10 Απριλίου,  δαπάνη Συρίγου Τιμόθεου».  Από τότε φαίνεται να έχει υποστεί και άλλες ανακαινίσεις.  Η εκκλησία έχει αφιερωθεί στη Μονή Προφήτη Ηλία,  ελλείψει όμως κοιμητηριακού ναού στην κοινότητα της Έξω Γωνιάς, το 1863 ξαναδόθηκε στους  Εξωγωνιάτες αποκλειστικά για την ίδρυση κοινοτικού νεκροταφείου,  το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα.»

            Και στην Καμάρα στο Καμάρι:

            Θα σταθώ στον παλαιό – νέο ναό του Αγίου Νικολάου στο Καμάρι: Γράφει ο «Αρμενιστής[6]»:

            «Ο αναφερόμενος ναός είναι και αυτός του Αγίου Νικολάου, όπου  τα θυρανοίξια έγιναν πριν από 3 χρόνια περίπου, αλλά όπως προείπαμε είναι ένας παλιός ναός, ο οποίος είχε σφραγισθεί από παλιά χωρίς να γνωρίζει η τοπική μας κοινωνία την ύπαρξή του. Φημολογείται ότι ναός αυτός λειτουργούσε στην παλιά εποχή, όμως κάποτε και κάτω από κάποιες αντίξοες φυσικές συνθήκες, οι κάτοικοι δεν πρόλαβαν να αδειάσουν τον ναό και για να μη βεβηλωθεί ο ιερός χώρος του ναού από την επερχόμενη θεομηνία, όπως η Αγία Τράπεζα κ.τ.λ, έτσι πρόλαβαν και έκλεισαν ερμητικά τον ναό με κτιστές πέτρες, ο οποίος παρέμεινε κλειστός  μέχρι και πρόσφατα.

Όμως, από τα παιδικά μας χρόνια θυμόμαστε ότι στο μισό και πλέον του χώρου αυτού, υπήρχε μια υδατοδεξαμενή νερού (στέρνα) όπου μετέπειτα με το άνοιγμα του υπολοίπου τυφλού τοιχίου, έχουμε τον σημερινό  ναό του Αγίου Νικολάου ο οποίος εορτάζει την ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του αναφερόμενου Αγίου στις + 20 Μαΐου. Η περιέργεια ορισμένων κατοίκων για το υπόλοιπο τυφλό μέρος της πέτρινης τοιχοποιίας και  από κάποιες ενέργειες των τοπικών παραγόντων διαπιστώθηκε η ύπαρξή του…»

Τ’ Αγίου Νικολάου στο Μεγαλοχώρι

Με 6ή κατ’ άλλους 7 εκκλησίες του Αγίου στο χωριό τιμάται η Χάρη Του. Που να πρωτοπάει ο παπάς:

Στον Άγιο Νικόλαο της Πλάκας, στον Άγιο Νικόλαο της Πόστας, στον νέο Άγιο Νικόλαο – Αγία Κυριακή; στον Άγιο Νικόλαο στο χωριό , ή μήπως στον Άγιο Νικόλαο του Αθηνιού και του Μαρμαρίτη

Αλήθεια ποιος προσκυνητής ή τουρίστας δεν έχει ανακαλύψει τον Άγιο Νικόλαο στην Καλντέρα,  που στέκει αγέρωχο καλωσορίζοντας τους επισκέπτες για το μονοπάτι της Πλάκας

Τ’ Αγίου Νικολάου του Μαρμαρίτη:

Γράφει ο Κλέαρχος[7]: Οικογενειακό ταφικό μνημείο του 3ου αιώνα π.Χ. με τετραγωνικό σχήμα στην είσοδο του χωριού Εμπορείο της Σαντορίνης, χτισμένο εξ ολοκλήρου από γκρίζο μάρμαρο. Στην εποχή μας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο. Πήρε την προσωνυμία Μαρμαρίτης από το υλικό κατασκευής του κτηρίου. Στο εσωτερικό του υπάρχει μικρή κόγχη, η οποία προοριζόταν να στεγάσει το άγαλμα της θεότητας Βασιλείας στην οποία ήταν αφιερωμένος ο ναός...

Τ’ Αγίου Νικολάου στο Ακρωτήρι[8]:

Άπό τον Άγιος Νικόλαος του Μπάλου (Η εκκλησία εορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου, ημέρα της εορτής του Αγίου Νικολάου, αλλά πανηγύρι στην εκκλησία γίνεται στις 25 Απριλίου, ημέρα της εορτής του Απόστολου Μάρκου του Ευαγγελιστή, καθώς ο κτήτωρ της εκκλησίας λέγεται Μάρκος Μπάικας, σύμφωνα πάλι με τον Κλέαρχο), στον Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός (πάνω χωριό) επειδή η εκκλησία είναι πολύ μικρή Ακρωτήρι και από τον Άγιο Νκόλαο τον Κρίνο(πάνω χωριό -επειδή κοντά στην εκκλησία φυτρώνουν κρινάκια) στον Άγιο Νικόλαο τον Μαυροραχίδι, τιμάται και στο Ακρωτήρι ευλαβικά η Χάρη Του.

Για την Έκρηξη του 1650 γίνεται αναφορά στον Άγιο Νικόλαο το Μαυροραχίδι:

«Επήραν τα κονίσματα κείπανε να διαβούσι

στον Αρχάγγελον και λειτουργίαν να πούσι

Επήγαν ελειτούργησαν και όλοι εχαρήκαν

και απ' εκεί στον άγιον Νικόλαον εδιαβήκαν

Σ' μαύρον ραχίδι τηνε λέν' την εκκλησίαν

κάτω σιμά εβρίσκεται ειστην παραβραχίαν

Και κισήρους είδασι πιάνουν τους να τους δούσι

τάφη γεμάτοι ήτανε κι όλοι τως απορούσι

'Ασπροι κατάσπροι ήτανε αμ' όλοι εβρωμούσα

και βγάναν τις εκ τον γυαλόν και όλοι τις θωρούσα

Ήλεγαν κρίμα στην θωριά πο 'χουνε οι καϋμένοι

αμ' άπο κείνον το κακόν βρίσκουνται βρωμεσμένοι»…..

Τ’Αγίου Νικολάου στον Πύργο

῞Αγιος Νικόλαος του Κίσσηρα καί ῞Αγιοι ᾿Απόστολοι[9]

Λίγο ἔξω ἀπό τό χωριό Πύργος, ἀνατολικά, συναντοῦμε τόν παλαιό ναό τοῦ ῾Αγίου Νικολάου. Κτίσθηκε ἐπάνω σέ παλαιοχριστιανικό ναό. Πρόκειται γιά τρίκλιτη βασιλική μέ τροῦλο καί νάρθηκα. Τό κεντρικό κλίτος εἶναι ἀφιερωμένο στόν ἅγιο Νικόλαο, τό βόρειο στήν ἁγία Εἰρήνη καί τό νότιο στόν ἅγιο Διονύσιο ᾿Αρεοπαγίτη. ῾Ο νάρθηκας προστέθηκε ἀργότερα γιά νά χρησιμεύσει ὡς ἐπιτάφιος χῶρος τοῦ ἐπισκόπου Θήρας Διονυσίου (1744-1767). Στό ὑπέρθυρο τῆς δυτικῆς πύλης τοῦ ναοῦ, καί πρός τήν πλευρά τοῦ νάρθηκα, βρίσκεται ἐπιγραφή, πού τοποθετεῖ τήν ἀποπεράτωσή του στά 1764. Στήν τοιχοποιία ἐντοπίζονται πολλά μαρμάρινα ἀρχιτεκτονικά στοιχεῖα, τά ὁποῖα προφανῶς προέρχονται ἀπό τήν ἀρχαία πόλη τῆς Θήρας. ῞Ενα ἀπό τά χαρακτηριστικά τοῦ ναοῦ εἶναι ὁ ἐντός τοῦ ῾Ιεροῦ ἐπισκοπικός θρόνος (σύνθρονο), μέ τμήματα ἐπιτύμβιας στήλης (ἐπιχρισμένης).῾Ο ῞Αγιος Νικόλαος βρίσκεται δίπλα σέ ὑπόσκαφες καί κτιστές κατασκευές, τώρα ἡμιερειπωμένες, ἐντός τῶν ὁποίων ὑπάρχει καί μικρό ὑπόσκαφο ἐκκλησάκι σταυροθολικοῦ στενομέτωπου τύπου. Τό ἐκκλησάκι αὐτό, πού τιμᾶται στό ὄνομα τῶν ἁγίων ᾿Αποστόλων Πέτρου καί Παύλου, λειτουργοῦσε ὡς ἐπισκοπικό παρεκκλήσιο, γι’ αὐτό καί φέρει τήν ὀνομασία «κονάκι».

Και του Αγίου Νικολάου έξω από το Καστέλι του Πύργου :

Είναι βασιλική με τρούλο και ένα από τα πέντε ενορίες του Πύργου. Βρίσκεται έξω από την είσοδο του κάστρου. Ιδρύθηκε το 1660 από τον Επίσκοπο Παρθένιο Γαβαλάς της Θήρας και επισκευάστηκε το 1980.[10]

 Δύο βίντεο από τον εσπερινό της Ιεράς Μονής Αγίου Νικολάου φέτος ( 2012) Στο πρώτο ακούμε ύμνους του Δοξαστικού και στο δεύτερο οι μοναχές ψέλνουν  ένα τροπάριο που εκ παραδόσεως  ακούγεται μόνο στον εσπερινό.



 

[1] http://kallistorwntas.blogspot.gr/2011/06/1650.html

[2] Μ.Μηνδρινού: Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Νικολάου Σαντορίνης, στο Μιχ Δανέζης «Σαντορίνη» 1970

[3] http://www.orp.gr/?p=3953

[4]http://kallistorwntas.blogspot.gr/2011/12/blog-post_04.html

[5] http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/sdo/tour/2008/KaramolemgouMaria,MichalakakouStavroula/attached-document/karamalegkou.pdf

[6] http://armenisths.blogspot.gr/2011/01/blog-post_07.html

[7] http://klearchosguidetothegalaxy.blogspot.gr/2007/03/blog-post_30.html

[8] http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/sdo/tour/2008/KaramolemgouMaria,MichalakakouStavroula/attached-document/karamalegkou.pdf

[9] http://thesvitis.blogspot.com

[10] http://www.santorinipyrgos.com/churches-outside-the-castle

πηγή: Καλλ-ιστορώντας