Εκατοντάδες περίλαμπρες εκκλησίες, μοναστήρια και ταπεινά ξωκλήσια που είναι αφιερωμένα στην Παναγία γιορτάζουν τον Δεκαπενταύγουστο
«Η Παναγιά το πέλαγο κρατούσε στην ποδιά της...». Η Παναγία δεν έχει μόνο το δικό Της Περιβόλι, τη Χερσόνησο του Αθω, αλλά και το δικό Της πέλαγος: το Αιγαίο. Οι νησιώτες αισθάνονται τόσο οικεία τη μητέρα του Χριστού ώστε μόνο σ' Εκείνη έχουν δώσει τα δικά τους, ξεχωριστά προσωνύμια: Παναγιά της Αμμου, Παναγιά του Βουνού, Μυρτιδιώτισσα, Καλαμιώτισσα, Κατευοδώτρα, Γοργόνα, Θαλασσίτρα, Γουρλομάτα, ακόμη και Θεοτοκάκι.
Εκατοντάδες περίλαμπρες εκκλησίες, μοναστήρια και ταπεινά ξωκλήσια είναι αφιερωμένα στη χάρη Της, τα περισσότερα από τα οποία γιορτάζουν τον Δεκαπενταύγουστο, μετατρέποντας το Αιγαίο σε ένα απέραντο πανηγύρι. Οπου κι αν βρίσκεστε, κάποιο πανηγύρι θα γίνεται κοντά σας, στο ίδιο πνεύμα, αλλά τελείως διαφορετικό από αυτό που οργανώνεται στο απέναντι νησί.
Ας κάνουμε λοιπόν ένα μικρό οδοιπορικό στα νησιά και στις εκκλησίες που γιορτάζουν:
Στην Τήνο, η Μεγαλόχαρη αποτελεί πανελλήνιο προσκύνημα.
Στην Πάρο, η Εκατονταπυλιανή, ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας, έχει ήδη συμπληρώσει 17 αιώνες ζωής.
Στη Μύκονο, η Πανάρχα, η περίφημη Παραπορτιανή, το θαύμα της αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής. Μια άλλη Παναγία, η Τουρλιανή, γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Στη Σαντορίνη, η Παναγιά Επισκοπή ή Παναγιά της Γωνιάς χτίστηκε τον 11ο αιώνα.
Στη Νάξο, η Παναγιά Απεραθίτισσα και το παλαιό μοναστήρι στην Αγιά.
Στη Σέριφο, στο χωριό Παναγιά η παλαιότερη εκκλησία του νησιού, η οποία χτίστηκε ανάμεσα στο 950 και στο 1000 μ. Χ.
Στη Σίφνο, το μοναστήρι με το περίεργο όνομα Παναγιά «Τόσο Νερό», όπου γίνεται γνήσιο νησιώτικο πανηγύρι.
Στην Ανδρο, η Παναγιά η Θαλασσινή, ένα εκκλησάκι πάνω στον βράχο, μέσα στη θάλασσα. Εδώ το έθιμο στο πανηγύρι είναι να παίζουν τα βιολιά ως την ανατολή του ηλίου και να προσφέρονται η παραδοσιακή ανδριώτικη ομελέτα «φρουτάλια» και το ποτό σουμάδα.
Στην Αμοργό, η Παναγιά Πανωχωριανή.
Στην Ιο, η Παναγιά η Γκρεμιώτισσα, όπου στήνεται μεγάλο πανηγύρι.
Στην Κέα, το μοναστήρι της Παναγιάς της Καστριανής, δίπλα στον Οτζιά, το προσκύνημα των απανταχού Τζιωτών. Είναι χτισμένο σε απότομο θαλασσοδαρμένο βράχο μέσα σε ένα τοπίο επιβλητικό λόγω της αγριότητάς του.
Στην Κίμωλο, η Παναγία η Οδηγήτρια.
Στην Κύθνο, το μοναστήρι της Παναγίας του Νίκους, στη Χώρα. Στο πανηγύρι προσφέρονται ντομάτες γεμιστές, κρέας ψητό και γίνεται τρικούβερτο γλέντι. Ακόμη μεγαλύτερο πανηγύρι όμως γίνεται στην Παναγιά την Κανάλα, την προστάτιδα των Κυθνίων.
Στη Φολέγανδρο, η εκκλησία της Κοιμήσεως, το έμβλημα του νησιού, όπου γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι και στήνεται κοινό τραπέζι για όλους τους πανηγυριώτες.
Στη Δονούσα, στο γλέντι προσφέρεται το «πατατάτο», κρέας κοκκινιστό με πατάτες.
Στη Σχοινούσα, η Παναγιά η Ακαθή. Το γλέντι αρχίζει την παραμονή και κρατάει δύο ημέρες. Σε κοινό τραπέζι προσφέρεται μοσχάρι κοκκινιστό.
Στην Ηρακλειά, τα έξοδα για το κρέας με πιλάφι και το κρασί αναλαμβάνει ο «πανηγυράς».
Στα Κουφονήσια, η λειτουργία γίνεται στο Κάτω Κουφονήσι, στο μικρό εκκλησάκι του μόλου, και το γλέντι στο Πάνω Κουφονήσι.
Στην Αστυπάλαια, η Παναγία η Πορταΐτισσα, όπου στο τριήμερο γλέντι προσφέρεται «λαμπριανός», που είναι αρνί γεμιστό.
Στη Λέρο, η Παναγιά του Κάστρου. Οι προσκυνητές πηγαίνουν στον εσπερινό ανεβαίνοντας εκατοντάδες σκαλοπάτια. Κατόπιν ακολουθεί γλέντι.
Στη Νίσυρο, η Παναγιά η Σπηλιανή, προστάτιδα του νησιού. Στο πανηγύρι παίρνει μέρος όλο το νησί.
Στην Πάτμο, η Παναγιά η Ελεημονήτρα.
Στην Κάλυμνο, η Παναγιά η Κυρα-Ψηλή.
Στην Κάρπαθο, η πιο φημισμένη εκκλησία του νησιού, η Παναγία του χωριού Μενετές. Σ' αυτό το νησί τα πανηγύρια διατηρούν αναλλοίωτο το παραδοσιακό τους χρώμα.
Στην Κάσο, το πανηγύρι της Πέρα Παναγιάς είναι το ραντεβού των ξενιτεμένων Κασιωτών, που φθάνουν τον Δεκαπενταύγουστο από τα πέρατα του κόσμου. Σερβίρονται τα ονομαστά κασιώτικα ντολμαδάκια και το πιλάφι, ενώ το γλέντι ανάβουν τα παραδοσιακά κασιώτικα όργανα, η λύρα και το λαούτο.
Στα Ψαρά, το δυσπρόσιτο μοναστήρι της Κοιμήσεως, ένα από τα πιο ονομαστά μεταβυζαντινά μνημεία του Αιγαίου.
Στον Αϊ-Στράτη γίνονται παραδοσιακό γλέντι και χοροί.
Στην Ικαρία, γίνεται γλέντι στο Γιαλισκάρι με λαϊκά όργανα και ικαριώτικο χορό, καθώς και στο χωριό Ακαμάτρα. Επίσης στο παλαιό κεφαλοχώρι Χριστός Ραχών, όπου προσφέρονται κατσικίσιο κρέας, ζωμός και ψητά.
Στη Λέσβο, στην Πέτρα, το «κισκέσι», ταύρος βρασμένος με σιτάρι, μοιράζεται στους προσκυνητές.
Στη Λήμνο, στη Μύρινα και στα χωριά Παναγιά και Τσιμάνδρια.
Στη Σάμο, στον Αγιο Κωνσταντίνο και στους Βουρλιώτες, το χωριό με τη μεγαλύτερη παραγωγή κρασιού στο νησί. Προσφέρεται η «γιορτή», κρέας βρασμένο με χοντραλεσμένο στάρι.
Στη Χίο, στον Βροντάδο η Παναγία Ερυθιανή, στα Καρδάμυλα, στις Καρυές, στα Μεστά, στο μαστιχοχώρι Μένητα, στο Πυργί, όπου χορεύεται ο «πυργούσικος».
