Έλληνες υπάρχουν σήμερα στην Τουρκία, εκτός από τους 1000 γέροντες Κωνσταντινούπολης και Ίμβρου, οι λεγόμενοι “Τουρκοπόντιοι” στον σημερινό Πόντο και οι “Τουρκοκρητικοί” στο Αϊβαλί. Μόνο οι δεύτεροι έφυγαν από την Ελλάδα πρόσφυγες για να εγκατασταθούν στην Τουρκία. Οι πρώτοι ανέκαθεν έμεναν στον Πόντο. Επειδή η ανταλλαγή πληθυσμών (τι βαρβαρικό πράγμα!) έγινε βάσει θρησκείας, πολλοί από τους προσφάτως εκμουσουλμανισθέντες Έλληνες παρέμειναν στη Μικρασία και την Ανατολική Θράκη, πορευόμενοι πλέον στον χρόνο ως “Τούρκοι”. Επί των παραπάνω προτείνω τα βιβλία του Γιώργου Ανδρεάδη από τη Θεσσαλονίκη, με πρώτο το “Ταμάμα, η αγνοούμενη του Πόντου”, το οποίο έκανε πάταγο πριν καμμιά δεκαετία που βγήκε και βραβεύτηκε ακόμα και από τουρκικό θεσμό με το βραβείο “Αμπντή Ιπεκτσή”. Στη σημερινή Τουρκία, υπάρχουν εξισλαμισθένετες Πόντιοι που μιλούν ποντιακά και χορεύουν ποντιακά. Θεωρείται από την κρατική προπαγάνδα τουρκικός ο χορός Kocali, ο οποίος είναι βεβαίως το γνωστό ποντιακό Κότσαρι. Δεν είναι ο μόνος. Στις πόλεις και στα χωριά της Σαμψούντας (Samsun) σήμερα, της Σινώπης (Sinop), της Ριζούντας (Rize), της Τραπεζούντας (Trabzon) και γενικώς στα Ποντικά Όρη και παράλια ομιλείται ακόμη κάπου-κάπου η ποντιακή διάλεκτος της αρχαίας ελληνικής, την οποία οι μη (θέλοντες να είναι) γνωρίζοντες αποκαλούν απλώς μια αρχαία διάλεκτο της τουρκικής γλώσσας. Υπάρχουν παραδοσιακά πανηγύρια με ποντιακή λύρα, χορούς και τραγούδια. Αν κανείς θεωρεί απίστευτα όλα αυτά ή υποκινούμενα από εθνικισμό, ας πάει εκεί ένα πολιτιστικό ταξιδάκι ή ας ρωτήσει ποντιακούς συλλόγους, όπως πχ τους “Ακρίτες του Πόντου” Νεάπολης Θεσσαλονίκης ή ας ρωτήσει τους ειδικούς, πχ τον αγαπητό δημοσιογράφο και συγγραφέα Βλάση Αγτζίδη.
Μια ιστορία που διηγήθηκε το 2006 κάποιος γνωστός Τούρκος ιδιοκτήτης ποδοσφαιρικής ομάδας, μου έκανε μεγάλη εντύπωση: Δεν ξέρω το όνομά του, αλλά τουλάχιστον το 2006 ήταν ο μεγαλοπαράγοντας-ιδιοκτήτης της Trabzonspor και είπε ότι οι παππούδες του, κάτοικοι της Τραπεζούντας, δεν ήταν Τούρκοι, ούτε μουσουλμάνοι αρχικά. Επέλεξαν να δηλώσουν μουσουλμανική πίστη το 1922 για να κρατήσουν τα χωράφια και τα σπίτια τους και να μην μεταναστεύσουν όπως άλλοι στην Ελλάδα με την Ανταλλαγή. Έλπιζαν πως τα πράγματα θα άλλαζαν, ίσως. Δήλωσε ο ίδιος άνθρωπος πως δεν ξέρει αν έκαναν καλά, αλλά αυτός και οι συγγενείς του σήμερα στην Τουρκία είναι σε αρκετά καλή κατάσταση (οικονομική και άλλη)…Το θέμα είναι ότι πολλοί παρέμειναν, γιατί έτσι διάλεξαν. Μπορεί να μην θρήσκευαν ιδιαίτερα, μπορεί να μην ήθελαν να μπουν στην πολύ μεγάλη περιπέτεια του ξεριζωμού, μπορεί να έπασχαν από κάποια ασθένεια εκείνη την περίοδο, μπορεί πολιτιστικώς να τους ήταν περίπου το ίδιο, είτε εγγραφόταν ως Έλληνες στα χαρτιά είτε ως Τούρκοι. Το δεύτερο μάλιστα παρείχε άμεση βιοτική-περιουσιακή-οικογενειακή ασφάλεια…
Το 1991-1992 υπήρξε σημαντική χρονιά για την Τουρκία, αφού εντατικοποιήθηκε η προσπάθεια εισδοχής στην Ενωμένη Ευρώπη, ο κόσμος άλλαζε για τους γείτονες και πλέον ήταν ευκολότερο να αναδειχθούν ζητήματα γλωσσικά-μειονοτικά, τα οποία πάντοτε καταπιέζονταν (και θα καταπιέζονται) από την κρατική τουρκική προπαγάνδα. Ένα ορόσημο ήταν η συνέντευξη Τουρκάλας δημοσιογράφου σε μια γριά Πόντια μουσουλμάνα. Στην ερώτηση “ποια είναι η γλώσσα που μιλάτε”, η Πόντια γιαγιά “δεν χάρισε κάστανα”: η γλώσσα που μιλάω δεν είναι τουρκικά και από τον αέρα δεν τα έμαθα”! Σεισμός στα κανάλια! Πρώτη φορά η τουρκική κοινή γνώμη των τότε 65 εκατομμυρίων άκουγε κάποιον “με θράσος” να λέει ουσιαστικά πως όχι μόνο δεν είναι Τούρκος, αλλά είναι και γηγενής της Τουρκίας, με γλώσσα άλλη. Επ’ αυτών ρωτήστε τον Βλάση Αγτζίδη για περισσότερα. Άλλη γνωστή περίπτωση είναι ο “Θόδωρον”, γεροντάκος που ξέμεινε ορφανός στην Τουρκία στον Πόντο και πέθανε εκεί ως πιστός μουσουλμάνος. Από τα χιλιάδες παιδάκια Ελλήνων και Αρμενίων που απέμειναν στην τύχη τους στην Τουρκία, αφού οι γονείς τους χάθηκαν κατά τις ταραχές ή κατεσφάγησαν, πολλά υιοθετήθηκαν χωρίς χαρτιά ή με χαρτιά από άτεκνες τουρκικές οικογένειες και ανατράφηκαν ως Τουρκάκια και άλλα γέμισαν τα τουρκικά ορφανοτροφεία. Τέτοια παιδάκια που έχασαν τους γονείς τους υπήρξαν και στο χωριό καταγωγής της αγαπητής μου γιαγιάς Κωνσταντινιάς, το Αγγελοχώρι Καλλιπόλεως. Τέτοιο ορφανό παιδάκι υπήρξε και ο διαβόητος αργότερα μισέλληνας Κενάν Εβρέν, ο γνωστός χουντικός που έκανε το στρατιωτικό πραξικόπημα το 1980 στην Τουρκία. Τουρκοπόντιοι σήμερα υπάρχουν πολλοί στην Άγκυρα, στην Κωνσταντινούπολη και στο Βερολίνο, που πήγαν εκεί ως μετανάστες για οικονομικούς λόγους.
Άλλο φλέγον ανθρωπιστικό-κοινωνικό-πολιτιστικό θέμα αποτελούν οι Κρυπτοχριστιανοί στη σημερινή Τουρκία. Κατ’ αρχάς, κρυπτοχριστιανοί υπήρχαν σχεδόν πάντοτε στην Ανατολία. Στην Κύπρο είναι οι “Λινομπάμπακοι”, από έξω λινάρι και από μέσα βαμβάκι, δηλαδή από έξω Μουσουλμάνοι και από μέσα Χριστιανοί. Ρωτήστε έναν Ελληνοκύπριο ποιους αποκαλεί έτσι και θα σας πει “τους Τουρκοκύπριους”… Κοινότητες παλιών κρυπτοχριστιανών φυσικά απορροφήθηκαν σταδιακά από την υπερκείμενη εθνότητα και εκτουρκίστηκαν, κρατώντας συνήθως μόνο την ελληνική/αρμενική γλώσσα ή ψήγματα αυτών. Στην επανάσταση του ’21 μνημονεύεται ότι ο Κολοκοτρώνης έδωσε μάχες και εναντίον ελληνοφώνων Τούρκων από την Εύβοια, των οποίων ο εξισλαμισμός (=εκτουρκισμός τελικά) ήταν πρόσφατος. Κρυπτοχριστιανοί υπήρχαν πολλοί έως το 1856 που εκδόθηκε το “Χάτι Χουμαγιούν”, ένα φιρμάνι μερικής ελευθερίας στην εκδήλωση θρησκευτικής πίστης των Οθωμανών υπηκόων. Τότε εκδηλώθηκαν πολλοί ως προς το ποια είναι η πίστη που αληθινά ακολουθούν και υπήρξαν πολλές εκπλήξεις από εξέχοντες αξιωματούχους… Οι κρυπτοχριστιανοί (του Πόντου και της Καππαδοκίας τουλάχιστον) έφτιαχναν σπίτια όμοια με τα μουσουλμανικά, αλλά μεγαλύτερα σε βάθος! Είχαν 3 και 4 υπόγεια πατώματα, πολλές φορές και εκεί στο τελευταίο πάτωμα είχαν εκκλησάκι ή ολόκληρη μεγάλη εκκλησία του χωριού. όλα αυτά ήταν γεμάτα εικονίσματα. Ο δε παπάς ήταν κρυφά χειροτονημένος από το Πατριαρχείο και οι λειτουργίες και τα ορθόδοξα μυστήρια γίνονταν με άκρα μυστικότητα και αποκλειστικά τα χαράματα ή αργά τη νύχτα. Πχ ήσουν στην κοινωνία ιμάμης και δικαστής του χωριού; Αν το χωριό ήταν κρυφά χριστιανικό, ήσουν στ’ αλήθεια ο παπάς του. Έκανες τη μέρα γάμο στο τζαμί της πλατείας του χωριού; Τη νύχτα σε πάντρευε ο παπάς στα καταγώγια, στη μυστική εκκλησία. Ήθελε κάποιος να εξομολογηθεί και να κοινωνήσει; Ερχόταν ο κρυφοπαπάς στο σπίτι δήθεν επίσκεψη και τελούσε το μυστήριο.
Πάμε τώρα στον ξεριζωμό και στο σήμερα στην Τουρκία. Αν ερχόταν η διαταγή να εγκαταλείψουν οι χριστιανοί τα σπίτια τους και να φύγουν μέσα σε μία ώρα ή υπήρχε επιδρομή για σφαγή, τα πάντα εγκαταλείπονταν. Οι μάνες φώναζαν τα παιδιά να μαζευτούν (αλίμονο αν κάποια έλειπαν στα χωράφια!), έπαιρναν ρούχα, φαγητό στο χέρι και το γάλα του μωρού, κανένα χρυσό βραχιόλι για μπαχτσίσι στους Τσέτες στο δρόμο και… δρόμο! Αν ήσουν κρυφός χριστιανός έπρεπε σε 1 ώρα να αποφασίσεις αν θα μείνεις με τους υπόλοιπους Έλληνες χριστιανούς ή αν θα κάνεις το καλό παιδί και δεν θα βγάλεις κιχ ως Τούρκος Μουσουλμάνος! Δίλημμα όχι ζωής, αλλά ζωών, γενεών ολόκληρων! Όσοι εγκατέλειψαν εκείνες τις ώρες τις εστίες τους, τα πανάρχαια χωριά τους και τους τάφους των παππούδων τους, αν είχαν κρυφές εκκλησιές δεν μπορούσαν να τις πάρουν μαζί τους βέβαια! Φανταστείτε την έκπληξη που ζουν κάποιοι σημερινοί Τούρκοι στον Πόντο, την Καππαδοκία και αλλού όταν κατεδαφίζουν το παλιό σπίτι του παππού ή της θείας Αϊσέ και σκάβοντας για να χτίσουν οικοδομή βρίσκουν έναν θησαυρό από παμπάλαιες ορθόδοξες χριστιανικές εικόνες, άμφια ιερατικά και μανουάλια με κεριά… Αχ, θεία Αϊσέ!
Το θέμα είναι αν σήμερα υπάρχουν Κρυπτοχριστιανοί στην Τουρκία. Ο δημοσιογράφος και εκδότης Σεραφείμ Φυντανίδης είπε σε τηλεοπτική εκπομπή το 2002 για τα ταξίδια του στην Τουρκία και ειδικά στην Καππαδοκία, ότι ο ταξιτζής που είχε πάρει για να τον πάει στις φημισμένες λαξευτές βραχοεκκλησιές που υπάρχουν στο Προκόπι (Urgup) κλπ ότι ” οι εκκλησιές αυτές δεν λειτουργούν πια τη μέρα, αλλά τις νύχτες κάποιοι κάνουν τάματα και αφήνουν αφιερώματα στα λίγα διάσπαρτα εκκλησάκια-προσκυνητάρια των δρόμων”. Ο Φυντανίδης το απέδωσε σε μουσουλμάνους που τιμούν χριστιανικούς αγίους, όπως τον Αη Γιώργη, αλλά ό ταξιτζής επέμεινε λέγοντας “όχι, είναι δικοί σας αυτοί, παλιοί Yunan που μένουν εδώ και παριστάνουν τη μέρα τους μουσουλμάνους και τη νύχτα είναι χριστιανοί. Άλλες δύο περιπτώσεις έχουν τουλάχιστον δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Ελευθεροτυπία” για νεαρά παιδιά στο Φανάρι και στις εκκλησίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έχω επίσης δύο περιστατικά ακόμη, το ένα εκδηλώθηκε στους γονείς μου που επισκέφθηκαν την Πόλη και το άλλο στα Παλιά Μουδανιά (Mudanya). Οπωσδήποτε υπάρχουν κάποια κατάλοιπα κρυπτοχριστιανισμού εν έτει 2009 στην Τουρκία. Ποιος όμως μπορεί να τα μελετήσει ή να τα καταγράψει; Ποιοι μπορεί να του προσφέρουν αυτές τις πληροφορίες στη χώρα της ΜΙΤ και των Γκρίζων λύκων; Είναι εύκολο; Κάποιοι στο παρελθόν, κυρίως Γερμανοί, επιχείρησαν να ασχοληθούν με το θέμα και ονόμασαν τους κρυπτοχριστιανούς με το όνομα “δίπιστοι” ή “bifidus”.
Μέσω ίντενετ τα νέα παιδιά του Πόντου της σημερινής Τουρκίας μαθαίνουν την πραγματικότητα και έρχονται μετά από 100 χρόνια σε επαφή με τις ρίζες τους. Συστήνω επίσης να διαβάσετε το βιβλίο ενός Tούρκου συγγραφέα (Omer Asan), το Pontos Kulturu. Κυκλοφόρησε και στα ελληνικά και στα αγγλικά, τον πρώτο καιρό φυσικά απαγορεύθηκε στην Τουρκία και διώχθηκε ο συγγραφέας του.
Είναι πάμπολλα αυτά που θα’ θελα να γράψω, έκανα εδώ μια εντελώς πρόχειρη και χωρίς συνοχή καταγραφή. Όποιος/όποια ενδιαφέρεται, ας λάβει ερεθίσματα, με πολλή αγάπη και μακριά από εθνικισμό. Δυστυχώς εθνικισμός φυτρώνει παντού: από τα σύγχρονα Σκόπια, Αλβανία, Ελλάδα, Τουρκία έως την άκρη του κόσμου. Όλα αυτά ίσως εξυπηρετούν στο να καταλάβουμε την αξία τού να είμαστε σήμερα εμείς ελεύθεροι και να λεγόμαστε όπως θέλουμε και να πιστεύουμε όπου θέλουμε… Δόξα τω Θεώ!
Εδώ βίντεο του δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά για τους εναπομείναντες εξισλαμισμένους Έλληνες στα χωριά του Πόντου (δεν είναι λίγοι και λέγονται κοινώς “Τουρκοπόντιοι”):
http://www.hellaswebnews.com/node/148
Εδώ σελίδες της unesco, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται και η ποντιακή γλώσσα στο σημερινό Πόντο της Μικράς Ασίας
http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206
http://www.ocena.info/ σελίδα ενός χωριού Ποντίων της Τουρκίας σε τουρκικά-αγγλικά-νεοελληνικά και… ποντιακά!
Πηγή: neaproia.
