Κατάδυση στο απέραντο γαλάζιο

Μια βουτιά στον κόσμο του νερού μάς φέρνει κοντά στα μυστικά του. Από τον θαλασσινό αέρα ως τα κοχύλια που βάζουμε στο αφτί μας για να ακούσουμε τα μυστικά της θάλασσας, μια υποβρύχια περιπλάνηση που κρατάει όσο δεκαπέντε ερωτήσεις

Καταρρίπτουμε σήμερα τους μύθους του νερού, των ψαριών, της παραλίας. Φάγαμε, ήπιαμε και βουτήξαμε στη θάλασσα. Κάποτε γράφτηκε σε ένα φυλλάδιο του Ερυθρού Σταυρού ότι αποφεύγουμε να κολυμπάμε μόλις έχουμε φάει γιατί ενδέχεται να μας πιάσουν κράμπες στο στομάχι. Ακουσα και έναν πατέρα να εξηγεί στον γιο του ότι όταν φάμε και κολυμπήσουμε, το στομάχι μας είναι βαρύ και πηγαίνουμε στον πάτο! Υπάρχει όμως και κάποιος ερευνητής-αθλητίατρος, ο Αrthur Steinhaus, που έγραψε στην «Journal of Ηealth, Ρhysical Εducation and Recreation» το 1961 ότι «έπειτα από έρευνα ανάμεσα σε κολυμβητές και προπονητές κολύμβησης που είχαν φάει και μετά αμέσως κολύμπησαν δεν παρατηρήθηκε κάποιος πνιγμός». Εννοείται ότι δεν έχει νόημα να φάει κάποιος και μετά να κάνει προπόνηση στην κολύμβηση όπως και σε οποιοδήποτε άλλο άθλημα, όπως είναι το τρέξιμο ή το ποδόσφαιρο.

Είναι ωφέλιμος ο αέρας της θάλασσας;

Την εποχή της βασίλισσας Βικτωρίας λόγω της κακής ατμόσφαιρας μέσα στις πόλεις μυθοποιήθηκε η διαμονή δίπλα στη θάλασσα. Μας τρελαίνουν λέμε ακόμη και σήμερα οι μυρωδιές από το ιώδιο και το αλάτι. Ομως τα ψυχρά δεδομένα κάνουν λόγο μόνο για ένα αέριο, το Διμεθυλο-Σουλφίδιο. Αυτό δίνει στον θαλασσινό αέρα τη χαρακτηριστική του οσμή. Και από πού έρχεται αυτό το αέριο; Κάποια μικροσκοπικά φύκια συνθέτουν τον προπιονικό μεθυλεστέρα και όταν από διάφορες αιτίες καταστρέφονται, ό,τι υπάρχει στο εσωτερικό τους βγαίνει στο νερό. Κάποια βακτηρίδια φροντίζουν να αποικοδομήσουν τον προπιονικό μεθυλεστέρα οπότε προκύπτει ακριβώς το Διμεθυλοσουλφίδιο που ένα μέρος του διαχέεται και στην ατμόσφαιρα, αλλά αν φυσικά πεις ότι αυτό δίνει και τη χαρακτηριστική οσμή στον θαλασσινό αέρα θα έχεις καταστρέψει όλη τη ρομαντική διάθεση των γύρω σου. Και ακόμη χειρότερα γίνονται τα πράγματα αν προσθέσουμε ότι το αλάτι αντιδρώντας με τα αέρια από τις εξατμίσεις των διαφόρων σκαφών και τζετ σκι επιβαρύνει την ατμόσφαιρα. Εδώ όμως οι γνώμες διίστανται. Αλλοι λένε ότι εισπνέουμε αρνητικά ιόντα υδρογόνου που εξουδετερώνουν τις επιβλαβείς ελεύθερες ρίζες, άρα είναι καλύτερα και μάλιστα άνθρωποι με κυστική ίνωση ή άλλα αναπνευστικά πιστεύεται ότι ανακουφίζονται δίπλα στη θάλασσα και άλλοι μας παραπέμπουν σε εποχές που οι άνθρωποι μελετούσαν καλά το κλίμα προτού εγκατασταθούν κάπου και απέφευγαν να χτίζουν σε παράλια μέρη προτιμώντας να πάνε να μείνουν σε μεγαλύτερο υψόμετρο.

Οταν μετρούν τα ύψη και την ατμοσφαιρκή πίεση από το επίπεδο της θάλασσας πώς το καθορίζουν με όλες αυτές τις παλίρροιες, τα ρεύματα και τις αναταράξεις του νερού;

Είναι ένα πρόβλημα που λύνεται κατά κάποιον τρόπο μόνο στατιστικά. Κάνοντας δηλαδή πολλές μετρήσεις και προσπαθώντας να εξουδετερώσεις παράγοντες όπως η θερμοκρασία, άρα και η μεταβολή στην πυκνότητα, η αλλαγή στο ύψος λόγω του κυματισμού, η έλξη της Σελήνης. Μια απλή μέθοδος είναι να βυθίζουν στη θάλασσα μεγάλης διαμέτρου σωλήνες με οπές στον πυθμένα. Το νερό εισχωρεί εκεί αλλά είναι απαλλαγμένο κατά κάποιον τρόπο από μερικές από τις παραπάνω επιδράσεις και μετρούν τη στάθμη του με αισθητήρες ενώ τελευταία γίνονται μετρήσεις και από δορυφόρους. Τελικά προσδιορίζεις έναν ανώτερο μέσον όρο, έναν κατώτερο μέσον όρο, οπότε ξέρεις πού περίπου βρίσκεται ένα μέσο επίπεδο στάθμης. Επιπλέον ύστερα από μετρήσεις χρόνων, έχει παρατηρηθεί ότι το επίπεδο που προσδιορίζεται κάθε χρόνο, βρίσκεται κατά δύο χιλιοστά υψηλότερα από τον προηγούμενο.

Κάτω από την επιφάνεια του νερού κυκλοφορούν όντα με κατώτερες διανοητικές ικανότητες; Μια φράση της μόδας πρόσφατα είναι: «μνήμη χρυσόψαρου». Ενας μαθητής όμως δεκαπέντε ετών από την Αυστραλία «ανατίναξε» αυτόν τον μύθο με ένα Lego και λίγη τροφή για ψάρια της γυάλας. Βύθιζε το Lego στο νερό και ύστερα από μισό λεπτό τοποθετούσε δίπλα του τροφή. Στην αρχή το χρυσόψαρο έκανε πάνω από ένα λεπτό να πλησιάσει και μετά έφθασε να κάνει μόλις πέντε δευτερόλεπτα. Αφού σταμάτησε μετά τη διαδικασία με το Lego για έξι ημέρες (εννοείται χωρίς να σταματήσει να ταΐζει) το ξανάβαλε και αμέσως η προσέλευση έφθασε πάλι τα 4.4 δευτερόλεπτα!

Τι καταλάβαμε από αυτό;

Φαίνονται σαν να είναι φυτά αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για αποικίες ζωντανών οργανισμών που η βασική τους μονάδα είναι ο πολύποδας, ένα ατελές ζώο με ένα άνοιγμα και για την πρόσληψη της τροφής και για την αποβολή των άχρηστων ουσιών

Οτι τα ψάρια θυμούνται, χάρη σε έναν όχι και τόσο υπανάπτυκτο εγκέφαλο όπως έδειξαν τελευταίες έρευνες. Και όπως είπε ο νεαρός «έδειξα ότι το περιβάλλον της γυάλας είναι πολύ στείρο γι΄ αυτά τα πλάσματα». Μόνο ο φυσικός βυθός λοιπόν είναι περιβάλλον κατάλληλο για πλάσματα που πονούν, τρομάζουν και γενικά δεν είναι και τόσο ηλίθια. Με δραματικό παράδειγμα τα δελφίνια που γίνονται χάλια στην αιχμαλωσία, εμφανίζουν κατάθλιψη, ακόμη και αυτοκτονικές τάσεις. Εχουν τα δελφίνια τέτοιο ανεβασμένο δείκτη ευφυΐας;

Θυμάμαι πριν από λίγες ημέρες έναν δάσκαλο των καταδύσεων που μιλώντας στο ραδιόφωνο όταν του ζήτησαν να μεταφέρει στους ακροατές κάποια από τις πιο εντυπωσιακές εικόνες που του έχει μείνει ως σήμερα στο μυαλό περιέγραψε τη συνάντησή του με τέσσερα δελφίνια έξω από το Σούνιο. Εκπληκτικά θηλαστικά, που πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια περπατούσαν στην ξηρά με τα τέσσερα πόδια τους (συγγενείς τους λένε, κάπως τραβηγμένα μάλλον, ότι είναι οι αγελάδες και οι χοίροι) και εξελίχθηκαν σε δεινούς κολυμβητές με εξαιρετικές ικανότητες ηχοεντοπισμού στο νερό. Η κάτω γνάθος με τα περίπου 250 δόντια χρησιμεύει σαν κεραία που ενισχύει τα σήματα από διάφορες ταλαντώσεις και ηχητικά κύματα, η ακοή τους εκτείνεται σε συχνότητες ως και δέκα φορές υψηλότερες από του ανθρώπινου αφτιού, μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους με διάφορους ηχητικούς παλμούς και σφυρίγματα, χαρακτηριστικά σαν ατομική ταυτότητα, διαμορφωμένα κατά συχνότητα, ενώ στερούνται όσφρησης.

Τρώγεται το κρέας των δελφινιών;

Κάποιοι τρώνε τα υπέροχα αυτά πλάσματα. Αυτό δεν σημαίνει και ότι το κρέας τους τρώγεται άνετα. Στην Ιαπωνία κυρίως είναι δημοφιλές αλλά κατά κάποιον τρόπο τιμωρούνται όσοι θεωρούν λιχουδιά το κρέας αυτού του ζώου. Διότι έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε υδράργυρο και όπως είναι γνωστό, ο υδράργυρος δεν αποβάλλεται από τον οργανισμό αλλά μένει και αθροίζεται κάθε φορά που τρώμε τροφή με υδράργυρο ανάμεσα στα συστατικά της.

Και τι πειράζει ο υδράργυρος; Προκαλεί βλάβες στο Κεντρικό Εγκεφαλικό Σύστημα. Και προσέξτε, δεν υπάρχει μόνο στο σπάνιο κρέας του δελφινιού αλλά ακόμη και στον γνωστό μας τόνο. Στο Βiology Letters που δημοσιεύθηκε σχετική εργασία, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι και στο sushi των μεγάλων εστιατορίων βρέθηκε περισσότερος υδράργυρος από ό,τι στο αντίστοιχο προϊόν στις βιτρίνες κάποιων υπερμπακάλικων. Ο τόνος συσσωρεύει επίσης και μια άλλη βλαβερή ουσία, το Πολυχλωροδιφαινύλιο (ΡCΒ). Γι΄ αυτό και μια αγγλική υπηρεσία υγείας, η Food Standard Αgency, συστήνει να μην τρώμε εμείς τα αγόρια περισσότερο από τέσσερα κουτιά τόνο την εβδομάδα και μόλις δύο τα κορίτσια.

Τελικά ωφελεί τον εγκέφαλο να τρώμε ψάρι;

Τόσο οι γοργόνιες όσο και τα υπόλοιπα είδη που αναπτύσσονται σε σπηλιές ή σε σκέπαστρα βράχων κινδυνεύουν από την αναπνοή. Οι φυσαλίδες που προσκολλώνται στην οροφή εγκλωβίζουν τους οργανισμούς οι οποίοι εν τέλει πεθαίνουν από ασφυξία

Ναι, ιδιαίτερα τα ταπεινά ψαράκια του Αυγούστου με αρκετό πάχος κάτω από το δέρμα τους (όχι πάντως αυτό που έχει μια χοιρινή), όπως ο κολιός και η σαρδέλα, που περιέχουν Ωμέγα3. Δηλαδή μια ομάδα λιπαρών οξέων που δεν μπορεί να τα οικοδομήσει το σώμα μας ενώ του είναι πολύ απαραίτητα. Χωρίς αυτά, αρθρίτιδες, καταθλίψεις, καρδιακά, διαβήτης τύπου 2 παραμονεύουν ενώ και ο εγκέφαλος, ιδιαίτερα των μικρών, ωφελείται και αναπτύσσεται με την παρουσία τους. Και με την ευκαιρία να αναφέρουμε ότι την ονομασία Ωμέγα την οφείλουν στο ότι μια κρίσιμη αλυσίδα ανθράκων βρίσκεται στο άκρο της δομής του μορίου, και ευφάνταστοί χημικοί για να απαθανατίσουν αυτό το γεγονός κατέφυγαν και πάλι στο ελληνικό αλφάβητο και έδωσαν όνομα σχετικό με το τελευταίο γράμμα του.

Να παρηγορηθούμε με έναν αστακό για να αποφύγουμε υδράργυρους κ.λπ.;

Ναι, αλλά ο αστακός πώς θα παρηγορηθεί που όχι μόνο του στερούν τη ζωή αλλά τον ρίχνουν ζωντανό στο βραστό νερό; Είναι απαραίτητο; Ο αστακός, όπως και άλλα παρόμοια με αυτόν θαλασσινά, κουβαλάει επάνω του αρκετά βακτηρίδια βλαβερά για αυτούς που τον βλέπουν σαν μεζέ. Μόλις λοιπόν πάψει να είναι ζωντανός, αυτά τα βακτηρίδια πολλαπλασιάζονται παράγοντας ταυτόχρονα τοξίνες, βλαβερές δηλαδή για εμάς ουσίες, που μερικές δεν καταστρέφονται ακόμη και από το βράσιμο. Γι΄ αυτό συνιστάται να ρίχνονται ζωντανοί στο νερό που όμως δεν παύει να είναι μια βαρβαρότητα.

Μα, πονάει ο αστακός που δεν διαθέτει καν εγκέφαλο;

Και όμως πονάει, όσο και αν αυτό χαλάει προς στιγμήν την όρεξη των «καλοφαγάδων». Μπορούμε να τον θεωρήσουμε σαν ένα τεράστιο έντομο που κατάγεται από την Ιουρασική περίοδο (πριν από 200 εκατομμύρια χρόνια), πολύ προτού δηλαδή εμφανιστούν τα θηλαστικά στη Γη, τρέφεται με νεκρά κυρίως ψάρια και πολλοί αμφισβητούν αν έχει καν συνείδηση του εαυτού του. Πάντως οι έρευνες έχουν δείξει ως τώρα ότι στο αίμα του εμφανίζεται η ίδια ορμόνη με αυτή που εκκρίνεται και από εμάς τους ανθρώπους όταν κάτι μας πονέσει. Είναι μύθος ότι αρκεί στην κατσαρόλα να έχουμε βάλει κρύο νερό για να μην τον πονέσουμε και πολύ. Το μόνο που έχει αποδειχθεί ως τώρα έπειτα από τεκμηριωμένες έρευνες (στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Μaine) είναι να μπει στον πάγο ή στην κατάψυξη για δεκαπέντε λεπτά. Τότε από την ουρά του, που πάλλεται τόσο πιο γρήγορα όσο πιο πολύ πονάει, κατάλαβαν ότι έχει την πιο γρήγορη κατάληξη (κάπου 20 δευτερόλεπτα).

Εχουν όλες τις αισθήσεις τα ψάρια;

Ναι, ακόμη και αφτιά διαθέτουν. Εστω και αν δεν υπάρχει εξωτερικό πτερύγιο να κάνει φανερή τη θέση τους. Η δομή του εσωτερικού ωτός στα ψάρια είναι πολύ κοντά σε αυτή του ανθρώπινου. Ετσι, όμοια με ό,τι συμβαίνει στους ανθρώπους, εκτός από όργανο ακοής περιέχει και τον αντίστοιχο μηχανισμό από κρυστάλλους ικανούς να έρχονται σε επαφή ανάλογα με τη στάση του σώματος με αντίστοιχα αραχνοΰφαντα νευρικά κύτταρα σαν λεπτές τρίχες. Δομή που του επιτρέπει να είναι όργανο υπεύθυνο για την ισορροπία.

Επομένως παθαίνουν ναυτία και τα ψάρια;

Η ζάλη που ονομάζουμε και ναυτία δεν εμφανίζεται μόνο στη διάρκεια ενός θαλάσσιου ταξιδιού. Εμφανίζεται και στην ξηρά στις διαδρομές με πολλές στροφές και στο αεροπλάνο όταν κάνει απότομες καταδύσεις στον αέρα. Αρκεί τα μάτια να στέλνουν μια διαφορετική εικόνα στον εγκέφαλο από ό,τι το κέντρο της ισορροπίας μέσα στο αφτί για να έχουμε συμπτώματα ναυτίας. Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι και ψάρια μέσα σε δοχεία μέσα σε αεροπλάνα που έκαναν τις απότομες εκείνες βουτιές στον αέρα εμφάνισαν συμπτώματα ναυτίας.

Τα κοράλλια είναι ψάρια ή φυτά; Φαίνονται σαν να είναι φυτά αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για αποικίες ζωντανών οργανισμών που η βασική τους μονάδα είναι ο πολύποδας, ένα πολύ ατελές ζώο με ένα άνοιγμα και για την πρόσληψη της τροφής και για την αποβολή των άχρηστων ουσιών. Ο κάθε πολύποδας προσκολλάται στην υπάρχουσα δομή της αποικίας και αναπτύσσει τον δικό του σκελετό από ανθρακικό ασβέστιο. Υπάρχουν όμως και κοράλλια που δεν είναι «ερματυπικά», δηλαδή δεν σχηματίζουν αυτές τις τεράστιες αποικίες που συγκροτούν τους γνωστούς μας τροπικούς υφάλους του Ειρηνικού Ωκεανού. Τέτοια κοράλλια βρίσκουμε και στην Ελλάδα.

Υπάρχουν κοράλλια στην Ελλάδα;

Ναι, υπάρχουν σε διάφορα μέρη και ο πιο γνωστός και εντυπωσιακός αντιπρόσωπος είναι οι λεγόμενες γοργόνιες. Στο Φιδονήσι του Β. Αιγαίου, στις εκβολές ποταμοχειμάρων όπως στο Λαμπίρι και έξω από τις ανατολικές ακτές της Εύβοιας, όπου υπήρχαν κάποτε εξαιρετικά ερυθρά κοράλλια αλλά οι λαθροδύτες τα διέλυσαν όλα για να τα πουλήσουν στην Ιταλία. Οι αποικίες τους μοιάζουν με δέντρα ή με βεντάλιες που αναπτύσσονται αρκετά αργά κάθετα σε ένα ρεύμα για να έρχονται τα θρεπτικά συστατικά παρασυρμένα από αυτό και η αναπαραγωγή τους επιτυγχάνεται με τον εξής πρωτότυπο τρόπο: η όλη αποικία σε πλήρη συγχρονισμό εκπέμπει ένα κύμα ωαρίων και ένα κύμα σπερματοζωαρίων ώστε να συναντηθούν και να είναι αυξημένες οι πιθανότητες γονιμοποίησης.

Ο ήχος του κοχυλιού

Καλοκαίρι και κρατώ ένα κοχύλι στο άλλο χέρι. Το φέρνω και το τοποθετώ σφιχτά στο αφτί μου νομίζοντας ότι έχει μέσα του κρατημένο τον ήχο όλων των κυμάτων που πέρασαν από επάνω του. Αλλοι λαοί πιστεύουν ότι ακούς το αίμα σου καθώς περνάει από το αφτί σου. Εντείνω την προσοχή μου και δεν διαπιστώνω σε αυτό που ακούω κάποιον ρυθμό, άρα δεν μπορεί να συμβαίνει κάτι από αυτά. Ξέρω πως λειτουργεί κάπως σαν ένα αντηχείο. Ηχητικά κύματα με κάποιες συχνότητες ενισχύονται, άλλα σχεδόν κόβονται. Από το σύνολο των εξωτερικών ήχων, που με περιβάλλουν κάθε στιγμή, τώρα ακούω ένα μέρος μόνο, ο εγκέφαλός μου το εκλαμβάνει προς στιγμή και μέχρι να το συνηθίσει σαν κάτι καινούργιο. Και αυτό μοιάζει με τον ήχο των κυμάτων της θάλασσας που οι ειδικοί ονομάζουν και «λευκό θόρυβο». Εδώ ακριβώς χωρίζουν οι δρόμοι του ερευνητή από αυτούς του ποιητή.

πηγή:Βήμα