Την ιστορική διαδρομή του ελληνικού παιχνιδιού ανά τους αιώνες εξετάζει ένα πολυτελές λεύκωμα που μόλις κυκλοφόρησε
Ηταν κάποτε μια κούκλα πήλινη με όμορφα καλοχτενισμένα μαλλιά, κοκκινάδι στο πρόσωπο και άκρα ελεύθερα, να κινούνται καταπώς πρόσταζε η μικρή κυρά της. Σήμερα... είναι το ίδιο. Τα επιμέρους αλλάζουν στις κομψευόμενες Μπάρμπι- και ας έχουν μεσολαβήσει μερικές χιλιετίες.
Γιατί η βάση παραμένει αυτό που κάθε παιδί επιθυμεί: ένα παιχνίδι να το συντροφεύει σε κάθε στιγμή και- γιατί όχι;- να υπόκειται σε δοκιμασίες και... πειραματισμούς.
Το ελληνικό παιχνίδι στη διαδρομή του μέσα στον χρόνο εμπλουτίστηκε πολύ βέβαια, επηρεάστηκε ή και επηρέασε, προσαρμόστηκε στα δεδομένα κάθε εποχής, κοινωνικά, πολιτιστικά και τεχνολογικά, παρέμεινε ωστόσο σταθερό στον προορισμό του.
Μόνο η αντιμετώπισή του έχει αλλάξει, καθώς αποτελεί πλέον ένα κομμάτι του υλικού πολιτισμού. Και ως τέτοιο υπόκειται σε έρευνες και αναλύσεις, που καμιά φορά μπορεί να είναι το ίδιο γοητευτικές όσο το αντικείμενό τους.
Οπως στην περίπτωση του λευκώματος «Το ελληνικό παιχνίδι. Διαδρομές στην ιστορία του» που μόλις κυκλοφόρησε, αποτέλεσμα της συνεργασίας του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης και του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου. Από την Αρχαιότητα και το Βυζάντιο πιάνουν το νήμα της διαδρομής οι συγγραφείς αυτού του συλλογικού τόμου, σε επιμέλεια της Κλειώς Γκουγκουλή και της Δέσποινας Καρακατσάνη, για να φθάσουν ως τον 20ό αιώνα.
Το χάσμα της Τουρκοκρατίας είναι μεγάλο ασφαλώς- στην πραγματικότητα η επανένωση γίνεται μόλις τον 18ο αιώνα-, ως αντιστάθμισμα όμως ερευνώνται άλλα ζητήματα. Οπως ο τρόπος κατασκευής και παραγωγής των παιχνιδιών, η εκπαιδευτική χρήση τους, η σημασία τους ως δώρου, το παιχνίδι στη λογοτεχνία και στη ζωγραφική.
Από το προϊστορικό Αιγαίο και τη μινωική Κρήτη προέρχονται τα πρώτα- χρονολογικά- παραδείγματα παιχνιδιών, όπως το περίτεχνο ζατρίκιο από το ανάκτορο της Κνωσού, το επίσης μινωικό πήλινο ομοίωμα αιώρας από την Αγία Τριάδα κοντά στη Φαιστό, καθώς και ένα ομοίωμα τετράτροχου καροτσιού από το Παλαίκαστρο της Κρήτης, ενώ γνωστή είναι η παράσταση δύο μικρών πυγμάχων από τοιχογραφία του Ακρωτηρίου της Θήρας.
Στο κείμενό του ωστόσο ο αρχαιολόγος κ. Χρήστος Μπουλώτης εστιάζει στην αθηναϊκή κοινωνία των όψιμων αρ χαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, από όπου έχει διασωθεί περισσότερο υλικό: παιχνίδια για παιδιά αλλά και ενηλίκους. Τα είδη των παιχνιδιών παρουσιάζονται διεξοδικά, σχολιάζεται η σύνδεσή τους με το θείο και η παιγνιώδης διάθεση των αρχαίων Ελλήνων, εντοπίζεται η θέση τους στην αρχαία γραμματεία αλλά και στη φιλοσοφία.
Τα περισσότερα αρχαιοελληνικά παιχνίδια διατηρήθηκαν και στο Βυζάντιο, όπως αποδεικνύουν στο κείμενό τους οι βυζαντινολόγοι κυρία Αννα Λαμπροπούλου και κ. Ηλίας Αναγνωστάκης, ενώ την ίδια περίοδο (4ος- 11ος αιώνας) καταγράφεται και η διείσδυση ξένων παιχνιδιών, κυρίως περσικών και φραγκικών. Οι πληροφορίες όμως που έχουν φθάσει ως σήμερα είναι ελάχιστες.
Ως αίτιο οι δύο συγγραφείς θεωρούν την απαξίωση της παιδικής ηλικίας από τη μεσαιωνική κοινωνία. Ο ρόλος και η θέση του αθύρματος στην εκπαίδευση απασχολεί την ιστορικό και επίκουρο καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κυρία Καρακατσάνη, η οποία αναφέρεται ειδικά στα εκπαιδευτικά παιχνίδια. (Η λέξη άθυρμα, αν και αρχαία, χρησιμοποιήθηκε ιδιαιτέρως στο Βυζάντιο για να διαχωρίσει τη διαδικασία του παιχνιδιού από το αντικείμενο-παιχνίδι.)
Τ α ελληνικά εμπορικά παιχνίδια του 20ού αιώνα, όταν η οικοτεχνία έδωσε τη θέση της στη βιομηχανική παραγωγή, παρουσιάζει εξάλλου η κυρία Μαρία Αργυριάδη, υπεύθυνη του Τμήματος Παιχνιδιών και Παιδικής Ηλικίας του Μουσείου Μπενάκη, ενώ για το παιχνίδι ως δώρο γράφει η κυρία Γκουγκουλή, κοινωνική ανθρωπολόγος, επισημαίνοντας πρωτίστως τον δισυπόστατο χαρακτήρα του, αφού ταυτόχρονα πρόκειται για εμπόρευμα.
Ενδιαφέρον έχουν δύο κείμενα του τόμου που στέκονται στην αυτοβιογραφική προσέγγιση του παιχνιδιού είτε ως νοσταλγικού σημείου σύνδεσης με την παιδική ηλικία (Χρήστος Μπουλώτης) είτε ως αντικειμένου αναφοράς σε αυτοβιογραφικά κείμενα νεοελλήνων λογοτεχνών- Πηνελόπη Δέλτα, Δροσίνης, Παλαμάς, Ξενόπουλος -, θέμα που παρουσιάζεται από την καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Βίκυ Πάτσιου. Σε μια χάρτινη γαλάζια θάλασσα ταξιδεύει το καραβάκι που κοσμεί το εξώφυλλο, φτιαγμένο από στέρεο μέταλλο, με τα φουγάρα του... στο φουλ.
Ωστόσο το βιβλίο αυτό δεν είναι για παιδιά. Είναι για τους μεγάλους. Για να θυμηθούν, να νοσταλγήσουν και, κυρίως, να αποενοχοποιηθούν. Η διαχρονική χαρά της συλλογής Στο επίμετρο του τόμου ο πρόεδρος του ΕΛΙΑ κ. Μάνος Χαριτάτος και ο συλλέκτης κ. Σπύρος Κυπριώτης γράφουν για τη χαρά της συλλογής. Η εφήμερη διάσταση των παιχνιδιών και η σύνδεσή τους με τα πρώτα χρόνια της ανθρώπινης ζωής δεν προκαλούν μόνο νοσταλγία.
Η απόκτηση, η συλλογή, η στιγμιαία έστω ενασχόληση ενός ενηλίκου με το αγαπημένο του- κάποτε- παιχνίδι δεν είναι απλώς μια συναισθηματική κατάσταση. Είναι μια βουτιά στα βάθη της ύπαρξης, εκεί όπου ο κανονικός κόσμος ενωνόταν με τον φανταστικό δημιουργώντας το προσωπικό σύμπαν.
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artId=297972&dt=07/11/2009
