Από την αρχαία Ελλάδα στον Μεσαίωνα, από την Κου Κλουξ Κλαν στους μασόνους του σήμερα.
Δεν υπήρξε εποχή, ήπειρος ή πολιτισμός που να μη διαθέτει μυστικές οργανώσεις. Αυτές διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τις τελετές μύησης, τα κωδικοποιημένα σημάδια αναγνώρισης των μελών της αδελφότητας, τα απόκρυφα σύμβολα και τους βαθμούς ιεραρχίας.
Ο ΙΟΥΔΑΣ ΠΡΟΔΙΔΕΙ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟ
Ωστόσο, είναι αδύνατο να διατυπωθεί ένας ορισμός που να μπορεί να περικλείει όλες αυτές τις οργανώσεις, γιατί οι ρίζες, οι δομές και οι σκοποί τους διαφέρουν από τη μια περίπτωση στην άλλη. Οι μελετητές, στην προσπάθειά τους να βάλουν κάποια τάξη, τείνουν να τις ομαδοποιούν κατατάσσοντάς τες στις εξής κατηγορίες: μυστηριακές εταιρείες, θρησκευτικές εταιρείες με χαρακτήρα εσωτερισμού, εταιρίες με χαρακτήρα προστατευτικό, εκδικητικό, πολιτικό και εγκληματικό (όπως η μαφία). Οι μυστηριακές κρυφές εταιρείες είναι τυπικές στην αρχαία εποχή: η λατρεία του Όσιρη στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, ή του Βάκχου στη Ρώμη και του Διονύσου στην Ελλάδα. Πρόκειται για μυστικιστικές ομάδες που έχουν πια βυθιστεί στην αχλή του χρόνου. Το ίδιο συνέβη και με τις θρησκευτικές σέκτες του Μεσαίωνα (όπως οι Ναΐτες ή οι Καθαροί), που είχαν εξωθηθεί στην παρανομία περισσότερο λόγω των διωγμών κατά των αιρέσεων.
Οι σπουδαιότερες και πιο παραδοσιακές, ωστόσο, μυστικές «εταιρείες» είναι αναμφίβολα εκείνες που σχετίζονται με τον εσωτερισμό. Εμφανίστηκαν στη σύγχρονη εποχή και χαρακτηρίζονται από διδασκαλίες ερμητισμού που κινούνται ανάμεσα στη φιλοσοφία, τη θρησκεία, την αλχημεία και τη μαγεία. Τέτοιες είναι οι μυθικοί Ερυθροσταυρίτες, αλλά κυρίως οι Μασόνοι.
Πολιτική και βεντέτα
Κλασικές σέκτες εκδικητών-εκτελεστών ήταν, αντίθετα, η Σάντα Βέμε. Εμφανίστηκε στη Βεστφαλία της Γερμανίας περί τα μέσα του 13ου αιώνα ως μυστικό δικαστήριο επιφορτισμένο με την τήρηση της τάξης σε μια περίοδο ανεξέλεγκτων ληστειών. Αρκετά ενεργή ακόμη, και με δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον, είναι η Κου Κλουξ Κλαν (όνομα που προέρχεται από το θόρυβο που κάνει ένα τουφέκι όταν οπλίζεται). Εμφανίστηκε στις ΗΠΑ μετά τον πόλεμο μεταξύ Βορείων και Νοτίων με το πρόσχημα της υπεράσπισης της λευκής φυλής από την προέλαση των έγχρωμων πρώην σκλάβων.
Οι μυστικές εταιρείες με καθαρά πολιτικό χαρακτήρα άρχισαν να εμφανίζονται μόλις κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, σχεδόν πάντα με στόχο την κατάκτηση ή την έμμεση άσκηση εξουσίας. Μερικές φορές είχαν προσανατολισμό αναμορφωτικού χαρακτήρα (συχνά με επαναστατικές ή τρομοκρατικές προεκτάσεις), άλλες φορές είχαν συντηρητικό προσανατολισμό (με αντιδραστικές ή ακόμη και ανατρεπτικές προοπτικές).
Κάποιες από αυτές τις οργανώσεις υιοθέτησαν το πρότυπο του εσωτερισμού (διδασκαλία απόκρυφων και μυστικών γνώσεων που προορίζονται μόνο για τους μυημένους). Άλλες, αντίθετα, προτίμησαν να κατέβουν στο «στίβο», χωρίς υποκρισίες, ως παράνομα κόμματα. Πρόκειται για τους Δεκεμβριστές (όνομα που πήραν από το μήνα Δεκέμβριο κατά τον οποίο έλαβε χώρα η στασιαστική απόπειρά τους το 1825) στη Ρωσία ή για την οργάνωση των Αναρχικών ή ακόμη την ιρλανδική του Σιν Φέιν (σημαίνει «είμαστε εμείς» στη γαελική διάλεκτο), πρόγονο του ΙΡΑ.
Η πιο σημαντική όμως από τις οργανώσεις του 20ού αιώνα, που κινείται ανάμεσα στον ερμητισμό, την ιδεολογία και την πολιτική πάλη, είναι η Τούλε Γκεζέλσαφτ ή Θούλη, από το όνομα ενός μυθικού νησιού που αναδείχτηκε σε σύμβολο ενός πανάρχαιου βορειοευρωπαϊκού πολιτισμού. Ήταν βαθιά παγγερμανιστική και φανατικά αντισημιτική, με μια σβάστικα στο κέντρο του στέμματός της και με την έμμονη ιδέα διαμόρφωσης ενός δυνατού κράτους υπό την καθοδήγηση ενός χαρισματικού ηγέτη, του Φίρερ. Η οργάνωση αυτή ιδρύθηκε το 1918 με τη συμμετοχή αρκετών μελλοντικών προσωπικοτήτων του ναζιστικού καθεστώτος (συμπεριλαμβανομένου, ίσως, και του ίδιου του Αδόλφου Χίτλερ). Η Θούλη διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στη γέννηση του Τρίτου Ράιχ και από αυτήν προήλθε ο σκληρός πυρήνας της χιλιαστικής μυθολογίας η οποία ενσαρκώθηκε από τον Χάινριχ Χίμλερ και τα τάγματα των Ες-Ες των οποίων ηγήθηκε.
Αφρική και Ανατολή
Ακόμη και η Αφρική αποτέλεσε εστία πολλών μυστικών οργανώσεων, όπως η οργάνωση των Ανθρώπων-Λεοπαρδάλεων, με μαγικό-εσωτερικό χαρακτήρα, η οποία έκανε την παρουσία της σε πολυάριθμες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘30 μαζί με άλλες αδελφότητες με χαρακτηριστικά ζώων (οι Άνθρωποι Πάνθηρες, οι Άνθρωποι Λιοντάρια και οι Άνθρωποι Κροκόδειλοι). Ακόμη, εκεί αναπτύχθηκε το παράνομο φυλετικό εθνικιστικό κίνημα των Μάου Μάου, που καταπιάστηκε με την πάλη ενάντια στην αγγλική αποικιοκρατία στην Κένυα τη δεκαετία του ‘50, ενώ στην Άπω Ανατολή επικράτησαν κυρίως μυστικές οργανώσεις εγκληματικού-μαφιόζικου τύπου, όπως οι κινέζικες Τριάδες ή η ιαπωνική Γιακούζα.
Πέρα από κάθε κατηγοριοποίηση, κάποιες οργανώσεις είναι τόσο μυστικές που υποκινούν την αμφιβολία για το αν υπήρξαν ποτέ, όπως είναι οι υποτιθέμενοι κληρονόμοι των Ναϊτών, που λέγεται ότι γλίτωσαν από την πυρά του 14ου αιώνα, ή η Αόρατη κυβέρνηση των Βασιλιάδων του Κόσμου, με έδρα το Θιβέτ, στη μυθική πόλη Αγκάρθι, η οποία συνδέεται με τον υπόλοιπο πλανήτη -όπως διαβεβαιώνουν- μέσα από ένα πυκνό (και προφανώς πολύ μυστικό) δίκτυο υπόγειων στοών.
Η οργάνωση των τεκτόνων
Η μασονία κάνει την εμφάνισή της στην Αγγλία στα τέλη του 17ου αιώνα καθώς επανασυνδέεται με τη μεσαιωνική συντεχνία των κατασκευαστών καθεδρικών ναών, τους Freemason ή Ελεύθερους Τέκτονες. Το πέρασμα από την «ενεργό» φάση στη «θεωρητική» γίνεται χάρη στη συμβολή των ντόπιων Ερυθροσταυριτών, μιας σέκτας που συνδέεται με τον εσωτερισμό και την αλχημεία. Εμφανίστηκε στο Βίρτεμπεργκ της Γερμανίας στις αρχές του 17ου αιώνα χάρη σε ένα ανώνυμο έργο που αφηγούνταν την ανακάλυψη ενός βιβλίου με περιεχόμενο τη φιλοσοφία του ερμητισμού, μέσα στον τάφο μιας μυστηριώδους προσωπικότητας που ισχυριζόταν ότι είχε ζήσει πριν από 200 χρόνια. Επρόκειτο για τον Κριστιάν Ρόζενκροϊτς, που σημαίνει ακριβώς «Ερυθροσταυρίτης». Χάρη μάλιστα στους Ερυθροσταυρίτες εισάγεται στη μασονική ιδεολογία η λατρεία του ναού του Σολομώντα και του μυθικού αρχιτέκτονά του, του Χιράμ. Και αντίθετα, χάρη στους Σκοτσέζους οπαδούς της, η μασονία εμπλουτίζεται με ένα άλλο ιστορικό ιδεώδες-σημείο αναφοράς, αυτό του ιπποτικού μεσαιωνικού κόσμου.
Σύσταση στο Λονδίνο
Η επίσημη ίδρυση της οργάνωσης έγινε στις 24 Ιουνίου του 1717, όταν οι τέσσερεις κύριες λονδρέζικες ομάδες (που μέχρι τότε στεγάζονταν σε κάποιες παμπ) αποφασίζουν να δώσουν ζωή στη Μεγάλη Στοά με ανθρωπιστικές και φιλανθρωπικές αρχές, μια οργάνωση θεϊστική και πνευματοκρατική, ανοιχτή σε όλους τους χριστιανούς. Γεννιέται έτσι, κινούμενη ανάμεσα στην παρανομία και την επισημότητα, η μασονία με σκοτσέζικο τυπικό, βασισμένη στις «στοές» (από το όνομα των χώρων συγκέντρωσης των λιθοξόων) και με πλατιά συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων.
Η μασονία οργανώθηκε ως μυστική εταιρεία με μυητικές τελετουργίες νέων μελών, απόκρυφα σύμβολα και μια πολύπλοκη ιεραρχία που με τον καιρό πέρασε από τους τρεις βαθμούς (αρχάριος, σύντροφος και δάσκαλος) στους 33 βαθμούς με δυσδιάκριτα χαρακτηριστικά (όπως ο μυστικός Δάσκαλος, ο αιρετός Δάσκαλος των Εννέα, ο Λαμπρός αιρετός των Δεκαπέντε, ο Εξέχων αιρετός ιππότης κ.λπ).
Η εξάπλωση στη Γαλλία
Γύρω στα 1730 η μασονία άπλωσε τις ρίζες της και στη Γαλλία, όταν από τον μητρικό οίκο αποσπάστηκε ένα παρακλάδι με γαλλικό τυπικό που πήρε το όνομα Μεγάλη Ανατολή. Το 1738 ο πάπας Κλήμης ΙΒ΄ καταδίκασε τους οπαδούς και των δύο τυπικών, αλλά η μασονία συνέχισε να οργανώνεται, προσθέτοντας στις ιστορικές λατρευτικές αναφορές της την εξόντωση των Ναϊτών, που πραγματοποιήθηκε το 14ο αιώνα, και δίνοντας ζωή σε μυριάδες επιμέρους τυπικά. Απέκτησε, όμως, και στενές σχέσεις με την ορθολογιστική, λαϊκή και φιλελεύθερη φιλοσοφία του Διαφωτισμού.
Δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απαρχή μιας θριαμβευτικής πορείας που θα κάνει τη μασονία μια ομάδα πίεσης, συχνά αποφασιστικής, στο πολιτικό και οικονομικό πεδίο, τόσο στη Γαλλία όσο και στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Η λαϊκή περιέργεια όμως συνεχίζει να κεντρίζεται κυρίως από τις γραφικές όψεις των τελετουργιών και των μασονικών συμβόλων, όπως είναι οι τελετές μύησης, οι αμφιέσεις των μελών, τα διάφορα σύμβολα, όπως το τρίγωνο με το «μάτι του Θεού» στο κέντρο (ο διαβήτης που διασταυρώνεται με τον γνώμονα), και άλλα στοιχεία που συνδέονται με τον τεκτονισμό.
5 εκατομμύρια μέλη
Η μασονία σήμερα αριθμεί περίπου πέντε εκατομμύρια μέλη, από τα οποία πάνω από τέσσερα εκατομμύρια βρίσκονται στις ΗΠΑ, 500.000 στη Μεγάλη Βρετανία και 250.000 στη Γαλλία, με πιο ολιγάριθμες ομάδες στη Λατινική Αμερική (κυρίως στη Βραζιλία και τη Χιλή). Ο φιλελεύθερος προσανατολισμός της μασονίας -με αντικληρικές απόψεις, εχθρικές προς την κοσμική εξουσία της Εκκλησίας- προκάλεσε μια μακρά σειρά αφορισμών από τους Πάπες (ο τελευταίος πραγματοποιήθηκε το 1917 από τον πάπα Βενέδικτο ΙΕ΄). Προκηρυγμένη από το ναζιστικό καθεστώς, η μασονία νομιμοποιήθηκε και πάλι το 1944. Τότε αριθμούσε κάποιες δεκάδες χιλιάδες μέλη.
Μια αλλόκοτη περίπτωση ήταν αυτή της ιταλικής Στοάς Προπαγάνδας 2 (γνωστή ως Ρ2), πρόεδρος της οποίας ήταν ο Μεγάλος Δάσκαλος Λίτσιο Τζέλι. Πρόκειται για μια «κεκαλυμμένη» στοά (δηλαδή παράνομη) με πλατιά συμμετοχή πολιτικών, επιχειρηματιών, τραπεζιτών και υψηλόβαθμων στρατιωτικών, που ανακαλύφθηκε το 1981 και διαλύθηκε με πρωτοβουλία της κυβέρνησης λόγω των σχέσεών της με ανατρεπτικές σκευωρίες και οικονομικά σκάνδαλα. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες αναφορές, οι κανονικοί τέκτονες υπολογίζονται γύρω στους 9.000-10.000, ανάμεσά τους υψηλά πολιτικά στελέχη, υπουργοί, επιχειρηματίες, ακόμη και αρχιερείς αλλά και απλοί άνθρωποι.
