Παροιμίες και φράσεις παροιμιώδης
«Γέρος είσαι, δε φελάς. τα ψωμιά μας μόν’ χαλάς» Μερικοί φέρονται προσβλητικά προς τους γέρους, θεωρώντας τους περιττό βάρος και ζημιά, αφού δεν μπορούν πια να δουλέψουν και ξεχνούν ή υποτιμούν την ως τότε προσφορά τους.
«Για να μη φάει ο γάτος το ψωμί, τρώει ο ποντικός τα ρούχα»
Καμιά φορά με την τσιγκουνιά μας παθαίνουμε μεγαλύτερες ζημιές από το κέρδος πουεξοικονομούμε.
«Εμείς ψωμί δεν είχαμε, λουκούμια εγυρέψαμε»
Όταν δεν έχουμε τα βασικά, δεν πρέπει να ζητούμε τα δευτερεύοντα.
«Η βιάση ψήνει το ψωμί μα δεν το καλοψήνει»
Οι βιαστικές ενέργειες δεν έχουν καλά αποτελέσματα.
«Κάλλιο το σημερινό ψωμί παρά την αυριανή πίτα»
Τα σίγουρα έσοδα – έστω κι αν είναι λίγα – είναι προτιμότερα από τα πολλά αλλά μελλοντικά έσοδα, γιατί αυτά είναι αβέβαια.
«Μην τάξεις τ’ άξιου κερί και του μικρού κουλούρι»
Όταν υποσχόμαστε κάτι, πρέπει να το πραγματοποιούμε.
«Όλα τα στραβά κουλούρια (ή ψωμιά) η νύφη τα κάνει»
Όλα τα σφάλματα ή οι παραλείψεις της πεθεράς επιρρίπτονται στη νύφη.
«Ο λόγος σου με χόρτασε, και το ψωμί σου φα’ το»
Πολλές φορές βοηθάμε τόσο επιδεικτικά ή επιτιμητικά ή ταπεινωτικά κάποιον, ώστε τον κάνουμε να αρνηθεί την προσφορά μας, γιατί θίξαμε την αξιοπρέπειά του.
«Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται»
Όποιος επιθυμεί κάτι, συνεχώς αυτό σκέφτεται, ακόμα και στον ύπνο του.
«Όποιος έχει νου και γνώση, πριν πεινάσει θα ζυμώσει
Όποιος είναι προνοητικός και συνετός, αυτός προετοιμάζεται κατάλληλα για κάθε ενέργεια ή περίσταση.
«Σίγουρο ψωμί σε τρύπιο σακούλι»
Τα χρήσιμα πράγματα χρειάζονται και ανάλογη προσοχή ή διαφύλαξη.
«Στου σκύλου το προσκέφαλο ψωμί δεν ξημερώνει»
Οι λαίμαργοι και οι αχόρταγοι δεν μπορούν να συγκρατήσουν τις ορέξεις τους.
«Τάζει φούρνους με καρβέλια και λαγούς με πετραχήλια»
Υπόσχεται να δώσει πράγματα που είναι αδύνατο να αποκτήσει.
«Υγεία και ξερό ψωμί»
Όταν υπάρχει η υγεία, τα υλικά αγαθά έχουν δευτερεύουσα σημασία.
«Από πολλούς φούρνους έφαγε ψωμί» (Βουλγαρική)
Από πολλές ευκαιρίες έβγαλε κέρδος. Όμοια ελληνική: «Από πολλές μάνες βύζαξε».
«Καθένας το ζυμάρι του το ‘χει για σταφιδόψωμο» (Τουρκική)
- Καθένας τα δικά του αποχτήματα τα θεωρεί καλύτερα, λόγω εγωπάθειας.
- Καθένας τα παιδιά του τα βλέπει ικανότερα και ομορφότερα, λόγω πατρότητας ή μητρότητας.
«Του ψωμιού η ομορφιά απ’ της μαγιάς το φούσκωμα γεννιέται» (Τουρκική)
Τα καλά έργα θέλουν και τις ανάλογες προσπάθειες και τα ανάλογα εφόδια.
«Βγάζω ή κερδίζω το ψωμί μου»: Εξασφαλίζω τα αναγκαία για να ζήσω.
«Έχει ψωμί ή φαΐ αυτή η δουλειά»: Αποφέρει πολλά κέρδη αυτή η δουλειά.
«Φάγαμε μαζί ψωμί κι αλάτι»: Ζήσαμε μαζί και συνδεθήκαμε.
«Έχω να φάω πολλά καρβέλια ακόμη»: Θα περιμένω ακόμη πολύ, έχω πολλά χρόνια ζωής
μπροστά μου, χρειάζεται ακόμη χρόνος και προσπάθεια, για να αποκτήσω την αναγκαία πείρα σε κάτι.
«Έχω πολύ ψωμί (ακόμα)»: Υπάρχει πολύς χρόνος ακόμη, για να τελειώσει ή να ολοκληρωθεί
κάτι.
«Δεν έχω ψωμί να φάω»: Πεθαίνω της πείνας
«Για ένα κομμάτι ψωμί»: Έναντι ευτελούς αμοιβής, με ελάχιστα χρήματα.
«Και ξερό ψωμί»: Για να δείξουμε ότι θέλουμε ή υποστηρίζουμε κάτι φανατικά, αυτό και μόνο
αυτό και τίποτε άλλο.
(Λέω) «Το ψωμί ψωμάκι»: Λιμοκτονώ, δεν έχω να φάω.
«Είναι μετρημένα ή είναι λίγα ή (τα) έφαγε ή τέλειωσαν τα ψωμιά του»: Βρίσκεται πια στα
τελευταία του, σύντομα πεθαίνει.
«Τρώω ψωμί (από κάποιον)»: Με τρέφει, μου παρέχει εργασία (κάποιος)
«Τρώω γλυκό ψωμί»: Ζω με άνεση, είμαι ευχαριστημένος από τον τρόπο που βγάζω το ψωμί μου.
«Τρώω πικρό ψωμί»: Ζω με δυσκολία, είμαι δυσαρεστημένος από τον τρόπο που βγάζω το ψωμί
μου.
«Άρτον και θεάματα»
Είναι μια φράση που την είπε ο καίσαρας: «PANEM ET GIRCENSES», όταν οι Ρωμαίοι κατηγόρησαν τον Καίσαρα ότι: «μάζεψε το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων με άδικα μέσα και ότι το κατασπατάλησε».
Κατ’ άλλους: φράση του διάσημου Ρωμαίου ποιητή Ιουβενάλη (SATIRES, X, 81) που καυτηρίαζε με τις σάτιρές του τον ακόλαστο βίο και την παρακμή των Ρωμαίων της εποχής του (50 – 130 μ.Χ.), καθώς και την ασυδοσία αυτών που κυβερνούσανε. Τη χρησιμοποιούν, συνήθως, οι ιθύνοντες, που θέλουν να αποτρέψουν την προσοχή του εξαθλιωμένου πολιτικά λαού από την κακή κατάσταση των πραγμάτων της πολιτείας, προσφέροντας σ’ αυτούς ασήμαντα μέσα: «άρτον και θεάματα» δωρεάν.
«Ας φάνε παντεσπάνι»
Η παράδοση ή η ιστορία, αν θέλετε, αποδίδει συχνά την πατρότητα των παροιμιακών φράσεων, σε πρόσωπα που δεν τις είπαν. Έτσι η παραπάνω φράση, που τη λένε και: «Γιατί δεν τρώνε παντεσπάνι», ξέρουμε ότι την είπε η Μαρία Αντουανέτα (όταν της είπαν ότι ο λαός επαναστάτησε γιατί δεν είχε ψωμί να φάει). Και όμως η φράση αυτή βρίσκεται στις «Εξομολογήσεις» του Ρουσό, που γράφηκαν το 1766, δηλαδή τέσσερα χρόνια πριν η Μαρία Αντουανέτα (που τότε ήταν 11 χρονών) έρθει στη Γαλλία σαν σύζυγος του Λουδοβίκου 16ου. Και κάτι ακόμα: Ο Ρουσό γράφει ότι τη φράση αυτή την άκουσε το 1740, δηλαδή 15 χρόνια πριν γεννηθεί η μέλλουσα τραγική βασίλισσα της Γαλλίας. Αλλά από αυτήν έγινε η φράση γνωστή.
«Θα πούμε το ψωμί ψωμάκι»
Μόνο ένας πόλεμος θα μας άφηνε μια τέτοια φράση. Πράγματι κατά την εποχή κριμαϊκού πολέμου, η Ελλάδα είχε αποκλεισθεί από τους συμμάχους και δεν είχε ούτε αυτό το ψωμί. Όταν, λοιπόν, έβλεπαν ότι κρατάει ο αποκλεισμός, έλεγαν οι κάτοικοι: «Θα πούμε το ψωμί ψωμάκι». Και από τότε η φράση αυτή έμεινε παροιμιακή.
«Ούκ επ’ άρτω ζήσεται άνθρωπος»
Όταν ο Ιησούς Χριστός νήστευε σαράντα ημέρες συνέχεια στην έρημο, ο Διάβολος τον πείραξε, λέγοντας του: «Εάν είσαι υιός του Θεού, ειπέ προς τον λίθον τούτον να γίνη άρτος», δηλαδή «Εάν είσαι ο γιος του Θεού πες σ’ αυτή την πέτρα να γίνει ψωμί». Και ο Χριστός του αποκρίθηκε: «Ούκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος, αλλ’ επί παντί ρήματι εκπορευομένω διά στόματος Θεού», δηλαδή «Δεν μπορεί να ζήσει ο άνθρωπος μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε λόγο που προέρχεται από το στόμα του Θεού». ( Ματθ. Δ4, Λουκ. Δ4)
Ε΄ ΤΑΞΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΡΙΖΟΥ