Γράφει ο Χρήστος Ζέρβας
Βρισκόμαστε στην κορύφωση ενός ψηφιακού «πολέμου», που μαίνεται στον κυβερνοχώρο. Από τη μια οι πνευματικοί δημιουργοί και η ανάγκη της θεμιτής προστασίας των πνευματικών τους δικαιωμάτων. Από την άλλη οι «πειρατές» του Διαδικτύου, αλλά και τα εκατοντάδες εκατομμύρια των χρηστών σε όλο τον κόσμο που, μέσω της τεχνολογίας, αποκτούν πλέον δωρεάν πρόσβαση σε όλα σχεδόν τα παραγόμενα έργα (ήχου και εικόνας), στερώντας από εταιρείες και παραγωγούς πολλά έσοδα.
Τα δύο στρατόπεδα έχουν σαφώς αντιτιθέμενα συμφέροντα και επιστρατεύουν στη μάχη όλα τα μέσα. Στην προσπάθειά τους να εντοπίσουν τους «πειρατές» και να περιστείλουν το φαινόμενο του παράνομου «downloading», οι εταιρείες και οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων επιλέγουν, κυρίως, τη διαρκή παρακολούθηση των χρηστών του Ιντερνετ από ιδιωτικές εταιρείες και την πολιτική της καταστολής. Με διάφορες εκφάνσεις και εκδοχές (συλλήψεις, βαριές τιμωρίες, έρευνες σε πανεπιστήμια, κλείσιμο συνδέσεων).
Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να τοποθετηθεί γενικά και το ελληνικό πρόσφατο παράδειγμα καταστολής, η σύλληψη 6 ατόμων για την υπόθεση του «Gamato.info». Το site ήταν ευρέως γνωστό και χρησιμοποιούσε την υπηρεσία peer to peer, διευκολύνοντας την ανταλλαγή προϊόντων τέχνης μεταξύ των εκατομμυρίων χρηστών που το επισκέπτονταν καθημερινά.
Αλλά το θέμα είναι ευρύτερο. Στην Ελλάδα οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων, που εκπροσωπούν το σύνολο των πνευματικών παραγωγών, έχουν μια διπλή προσέγγιση. Ζητούν από την κυβέρνηση να αλλάξει τον νόμο περί άρσης του απορρήτου της επικοινωνίας, ώστε να μην προστατεύονται από αυτό όσοι παραβιάζουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Και όπως αποκαλύπτει η έκθεση της Διεθνούς Συμμαχίας για την Πνευματική Ιδιοκτησία, ο προηγούμενος υπουργός Δικαιοσύνης επί Ν.Δ. είχε υποσχεθεί ότι θα συμπεριλάβει την κακουργηματική παραβίαση της πνευματικής ιδιοκτησίας στα αδικήματα για τα οποία θα επιτρέπεται η άρση του απορρήτου και η αποκάλυψη των στοιχείων του χρήστη (με άδεια δικαστικού συμβουλίου).
Οι ίδιοι οργανισμοί προτείνουν όμως επίσης ως λύση να προκαταβάλλουν οι χρήστες, μέσω των συνδέσεών τους, ένα ποσό στις εταιρείες αυτές, ώστε να νομιμοποιούν τα όποια download πραγματοποιούν.
Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι στην ίδια έκθεση η Διεθνής Συμμαχία, που απηχεί τις απόψεις των δημιουργών, εισηγούνταν να δοθεί στην αστυνομία η δυνατότητα ερευνών μέσα σε ελληνικά πανεπιστήμια, ενώ καλούσε εισαγγελείς και δικαστές να εφαρμόζουν το νόμο με αυστηρότητα, επιβάλλοντας βαριές, χωρίς αναστολή ποινές και υψηλά χρηματικά πρόστιμα.
Την ίδια στιγμή, κάτω από συνθήκες άκρας μυστικότητας, συνεχίζονται από το 2007 οι διαπραγματεύσεις για μια νέα παγκόσμια συμφωνία των κρατών κατά της πειρατείας στο Διαδίκτυο. Από διαρροές αποκαλύφθηκε, ανεπίσημα, ότι η συμφωνία έκλεινε το μάτι στο γαλλικό μοντέλο άγριας καταστολής, γνωστό και ως νόμο των τριών χτυπημάτων (three strikes law ή νομο Hadopi). Σύμφωνα με το γαλλικό πρότυπο, οι εταιρείες παρακολουθούν μέσω ιδιωτών τη συμπεριφορά των χρηστών στο Ιντερνετ και, εφόσον διαπιστώσουν παρανομία, ειδοποιούν τους παρόχους (ISP). Εκείνοι, έπειτα από 3 προειδοποιήσεις οφείλουν να διακόψουν την επίμαχη σύνδεση. Στην τελευταία τροποποίηση του νόμου τέθηκε ως προϋπόθεση του κλεισίματος η έκδοση δικαστικής απόφασης.
Την ίδια αρνητική στάση απέναντι στην επικείμενη συμφωνία τηρεί και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο αντιπρόεδρός του, ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Στ. Λαμπρινίδης, μιλά για «ξέπλυμα νόμων», που οδηγεί σε πλήρη παραβίαση της ιδιωτικότητας στο Διαδίκτυο.
Στον αντίποδα της σκληρής γραμμής κινούνται άλλες απόψεις, οι οποίες ανέχονται τη χρήση πνευματικών έργων που αναρτώνται στο Διαδίκτυο για εκπαιδευτικούς ή ερευνητικούς σκοπούς. Είναι οι ειδικές άδειες χρήσης γνωστές από το 2002 ως Creative Commons. Με την άδεια αυτή λειτουργεί άλλωστε και ο διαδικτυακός τόπος του πρωθυπουργού για τη δημόσια διαβούλευση, το γνωστό Opengov.gr.
Την ίδια στιγμή, ουδείς είναι σε θέση να αποτιμήσει επακριβώς τα διαφυγόντα κέρδη της βιομηχανίας του θεάματος. Κάποιες εκθέσεις εκτιμούν ότι η απώλεια εσόδων στην Ελλάδα είναι πάνω από 1 δισ. ευρώ τα τελευταία 7-10 χρόνια. Ωστόσο, πολλοί θεωρούν αυθαίρετο τον υπολογισμό ότι οι πειρατές θα αγόραζαν το ίδιο προϊόν αν δεν μπορούσαν να το κατεβάσουν.
Ηλεκτρονικό σαφάρι από ιδιώτες;
Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα δεν επιθυμούν να οδηγηθούμε σε αυστηρή νομοθεσία, γαλλικού τύπου, με κλείσιμο των συνδέσεων όσων χρηστών κατεβάζουν παράνομα υλικό από το Ιντερνετ.
Αντίθετα προκρίνουν ως αναγκαία λύση την αδειοδότηση της χρήσης των προϊόντων τους και την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών στις υποθέσεις παραβίασης της πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε να αποκαλύπτεται και να τιμωρείται ο δράστης της πειρατείας.
Ο διευθυντής του Νομικού Τμήματος και Διεθνών Σχέσεων της ΑΕΠΙ, Πέτρος Ξανθόπουλος, λέει στην «Ε» ότι ύστερα από συζήτηση που είχαν μεταξύ τους, οι ομάδες συλλογικής διαχείρισης προέκριναν ως έσχατη λύση την άσκηση ποινικής δίωξης προσωπικά κατά του υπεύθυνου-χρήστη που παρανομεί. Για να συμβεί όμως αυτό, πρέπει αυτός να γίνει πρώτα γνωστός.
«Είναι τελικά θέμα άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, που σήμερα, με βάση την ισχύουσα κατάσταση, δεν μπορούμε να πετύχουμε», λέει ο κ. Ξανθόπουλος. Οπως εξηγεί, αυτό που χρειάζεται είναι να αποκαλυφθούν τα στοιχεία όσων κατεβάζουν παράνομα υλικό από το Ιντερνετ, ώστε να μπορούμε στη συνέχεια να στραφούμε εναντίον τους δικαστικά. Ευθύνες ωστόσο πρέπει κατά τον κ. Ξανθόπουλο να έχουν και οι πάροχοι, εφόσον αρνούνται να αποκαλύψουν τα στοιχεία των παρανομούντων συνδρομητών τους.
Ολα αυτά βέβαια, προσθέτουμε εμείς, προϋποθέτουν αλλαγή του νόμου περί άρσης του απορρήτου ώστε να καταστεί δυνατή η πλήρης παρακολούθηση όλων των χρηστών και των συνηθειών τους στο Διαδίκτυο. Κάτι τέτοιο βεβαίως θα γίνεται από ιδιωτικές εταιρείες στις οποίες θα ανατεθεί το πρωτοφανές αυτό «ηλεκτρονικό σαφάρι».
«Πρώτιστο μέλημα της ΑΕΠΙ», υπογραμμίζει και ο νομικός σύμβουλός της, Θ. Ασπρογέρακας, «είναι να αδειοδοτηθούν όλες οι διαδικτυακές χρήσεις και το file sharing. Στην προκειμένη περίπωση το υπάρχον νομικό πλαίσιο καθιστά εξαιρετικά δυσχερή τη διακρίβωση αδικημάτων στο Διαδίκτυο και για τον λόγο απαιτείται προσαρμογή στις ιδιαίτερες αυτές συνθήκες».
Μέχρι τώρα δεν έχει βρεθεί ακόμη ο τρόπος της ειδικής αυτής αδειοδότησης των χρηστών. Ανάμεσα σε αυτά που μελετώνται είναι η καταβολή ενός συμφωνημένου ποσού κατά την πληρωμή των τελών σύνδεσης ενός χρήστη.
Οσον αφορά την τιμωρία όσων χρηστών αποκαλυφθεί ότι κατεβάζουν παράνομα υλικό, η άποψη που επικρατεί στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης στην Ελλάδα είναι υπέρ της μερικής και όχι της πλήρους απαγόρευσης. Δεν ζητούν δηλαδή να περισταλεί πλήρως η δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο, αλλά να δοθεί στις συνδέσεις αυτές η ευχέρεια να έχουν mail και να επικοινωνούν, όχι όμως να συνδέονται και να κάνουν downloading.
Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης μάλιστα έχουν επισκεφθεί ήδη τα υπουργεία Πολιτισμού, Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη καθώς και τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ι. Τέντε, προωθώντας τις θέσεις τους. Οπως λέει ο κ. Ξανθόπουλος, η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, με δύο εγκυκλίους της, του πρώην εισαγγελέα Γ. Σανιδά και του νυν, Ι. Τέντε, συμφωνεί επί της ουσίας με το αίτημά της για πλήρη άρση του απορρήτου όσων χρηστών παραβιάζουν την νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα, τα στοιχεία της ταυτότητας όσων χρησιμοποιούν το Ιντερνετ θεωρούνται ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα και στοιχεία του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών, τα οποία προστατεύονται από το θεσμοθετημένο συνταγματικά απόρρητο της επικοινωνίας. Για να αρθεί το απόρρητο αυτό, απαιτείται με βάση τον ισχύοντα νόμο 2225/1994 διάπραξη συγκεκριμένων σοβαρών εγκλημάτων (η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι ανάμεσά τους) και τήρηση αυστηρών δικονομικών όρων και προϋποθέσεων, όπως διάταξη εισαγγελέα Εφετών για εθνικά απόρρητα, δικαστικό βούλευμα για τα άλλα εγκλήματα.
Την άποψη αυτή υιοθετούν άλλωστε μέχρι τώρα και οι δύο αρμόδιες ανεξάρτητες αρχές, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών δεδομένων και η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοικωνιών. Ομως η θέση της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου είναι διαφορετική. Θεωρεί ότι τα στοιχεία του χρήστη (και εκείνων που έχουν δικό τους blog) δεν ανήκουν στον πυρήνα του απορρήτου των επικοινωνιών και πρέπει να αποκαλύπτονται στις δικαστικές αρχές, χωρίς τήρηση των διαδικασιών περί άρσης του απορρήτου ακόμη και για απλά πλημμελήματα.
Η ΑΕΠΙ και οι άλλοι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης θεωρούν ότι ενώ ο νόμος 2121/1993 καλύπτει τις περιπτώσεις υποκλοπής πνευματικών δικαιωμάτων, στην πράξη δεν εφαρμόζεται, γιατί με την ανάπτυξη του Διαδικτύου οι χρήστες κρύβονται πίσω από το απόρρητο. Ζητούν λοιπόν αναμόρφωση της νομοθεσίας περί απορρήτου και ήπια εφαρμογή του γαλλικού μοντέλου, με επιβολή ποινών μερικού κλεισίματος της σύνδεσης στο Ιντερνετ.
Οι ίδιοι φορείς αντιτίθενται και τη λογική των ειδικών αδειών περιορισμένης χρήσης των δικαιωμάτων, τα λεγόμενα Creative Commons, που προωθούνται από ορισμένους. «Είναι εκ του πονηρού αυτή η προσέγγιση και λανθασμένη. Στην ουσία γίνεται για να υποσκάψει μάλλον τα δικαιώματα, καθώς και με τις ισχύουσες διατάξεις μπορεί ένας δημιουργός να ορίσει σε ποια έκταση επιτρέπει τη χρήση του έργου του», υποστηρίζει ο κ. Ξανθόπουλος.
Το μυστικό σχέδιο ACTA
Εδώ και καιρό, οι ΗΠΑ, οι χώρες της Ε.Ε. και άλλα κράτη (Μεξικό, Ιαπωνία, Ελβετία, Σιγκαπούρη) συζητούν μυστικά ένα νέο σχέδιο συμφωνίας για την καταπολέμηση της πειρατείας στο Ιντερνετ, πιο γνωστό ως ACTA.
Ο αρχικός σκοπός ήταν να καταστούν οι εταιρείας παροχής υπηρεσιών Ιντερνετ (ISP) υπόλογες νομικά για το παράνομο περιεχόμενο που κατεβάζουν οι χρήστες τους.
Εμπλέκοντας ποινικά αλλά και με αστικές αξιώσεις τους παρόχους, οι χώρες πιστεύουν ότι θα καταστείλουν την πειρατεία. Για να αποφύγουν περαιτέρω εμπλοκή, οι πάροχοι αποφάσισαν να συνεργαστούν ώστε να μετακυλιστεί η ευθύνη στους χρήστες.
Από ανεπίσημες διαρροές, μια και οι διαπραγματεύσεις είναι μυστικές, έγινε γνωστό ότι το σχέδιο για μια διεθνή συμφωνία αντιγράφει το γαλλικό μοντέλο των «τριών χτυπημάτων». Ο γνωστός ως νόμος Hadopi, επιτρέπει στις εταιρείες πνευματικών δικαιωμάτων να παρακολουθούν τους χρήστες και εάν διαπιστώσουν πως κατεβάζουν παράνομο υλικό, ειδοποιούν τον πάροχο. Εκείνος πρέπει να ειδοποιήσει τον χρήστη και μετά από 3 προειδοποιήσεις κόβεται η σύνδεσή του στο Διαδίκτυο. Η τελευταία τροποποίηση επέβαλε το κόψιμο να γίνεται με δικαστική απόφαση.
Εκτός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το φημολογούμενο σχέδιο ACTA καταδίκασε και ο Ευρωπαίος επόπτης Προσωπικών Δεδομένων, Ρ. Hustinx. Στη γνωμοδότησή του καλεί την Κομισόν να καταστήσει διαφανείς τις διαπραγματεύσεις και να λάβει υπόψη της τα ιδιαίτερα σημαντικά θέματα της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων των πολιτών.
Η πνευματική ιδιοκτησία είναι σημαντική στην κοινωνία και πρέπει να προστατευθεί. Ομως δεν πρέπει να τεθεί υπεράνω των θεμελιωδών ατομικών διαιωμάτων της ιδιωτικότητας, του τεκμηρίου αθωότητας, της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας και της ελευθερίας της έκφρασης» τονίζει.
Ο επόπτης θεωρεί ότι η πολιτική της αποσύνδεσης μετά από 3 προειδοποιήσεις δεν είναι αναγκαία για να επιτευχθεί η επιβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ιδίως γιατί επιτρέπει την επεξεργασία δικαστικών και προσωπικών δεδομένων από ιδιωτικούς οργανισμούς.
Ζητούν έρευνες και σε ΑΕΙ!
Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα για την Ελλάδα είναι η τελευταία (2009) ειδική έκθεση της Διεθνούς Συμμαχίας Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΙΙΡΑ).
Η έκθεση αποκαλύπτει ότι ο υπουργός Δικαιοσύνης των κυβερνήσεων της Ν.Δ. (εννοεί πιθανότατα τον Σ. Χατζηγάκη) είχε υποσχεθεί στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων ότι θα αλλάξει τον νόμο 2225/1994 για την άρση του απορρήτου, ώστε να συμπεριληφθεί στα προβλεπόμενα αδικήματα και η κακουργηματική μορφή παραβίασης της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Αυτό αποτελεί πάγιο αίτημα όλων των οργανισμών προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα προκειμένου να αποκαλύπτονται τα στοιχεία των χρηστών που κατεβάζουν κατ' επάγγελμα παράνομο υλικό από το Ιντερνετ. Ομως ένας ξαφνικός ανασχηματισμός, λέει η έκθεση, ματαίωσε την τροποποίηση του νόμου.
Η έκθεση προτείνει και μια σειρά από άλλα κατασταλτικά μέτρα, όπως να δοθεί στις αστυνομικές αρχές άδεια και δικαιοδοσία να διενεργούν έρευνες σε πανεπιστημιακούς χώρους, όπου ανθεί η πειρατεία!
Με την ίδια λογική, ζητείται να αναληφθεί δράση κατά των καταστημάτων που κάνουν παράνομα φωτοαντίγραφα βιβλίων γύρω από πανεπιστήμια, όπως το Οικονομικό Πανεπιστήμιο (πρώην ΑΣΟΕΕ), το Αριστοτέλειο της Θεσσαλονίκης, τα Πανεπιστήμια της Πάτρας και του Πειραιά, το Derree College.
Υπάρχουν όμως και άλλες σημαντικές οδηγίες που αφορούν τη συμπεριφορά των δικαστικών αρχών: ζητείται ευθέως από τους εισαγγελείς να φέρνουν ταχύτερα σε δίκη παρόμοιες υποθέσεις και από τα δικαστήρια να επιβάλλουν αποτρεπτικές ποινές, φυλάκισης και χρηματικών προστίμων και να μην αναστέλλουν την έκτισή τους.
Σε επίπεδο νομοθεσίας, εισηγούνται να επιτρέπεται στη Δημοτική Αστυνομία να συλλαμβάνει παράνομους μικροπωλητές και να έχουν οι κάτοχοι πνευματικών δικαιωμάτων τη δυνατότητα να ζητούν μονομερώς εντάλματα έρευνας, χωρίς να έχει κατηγορηθεί κάποιος για συγκεκριμένο αδίκημα!
Η πολιτική αυτή ακολουθεί τη σκληρή γραμμή της έντασης της καταστολής, που εκπορεύεται κυρίως από τις ΗΠΑ.
Ισορροπία με άδειες ανοιχτού περιεχομένου
Η ιστοσελίδα ανοικτού διαλόγου και διαβούλευσης του Ελληνα πρωθυπουργού, το γνωστό πλέον σε όλους opengov.gr, λειτουργεί με βάση μια ειδική διαδικασία αδειοδότησης των χρηστών, το λεγόμενο Creative Commons.
Την ίδια στιγμή, τα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας δεν έχουν βρει ακόμη τρόπο να λειτουργήσουν πλήρως τα ηλεκτρονικά αρχεία και τις βιβλιοθήκες τους, αφού ένα μεγάλο μέρος του περιεχομένου τους καλύπτεται από άκαμπτα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το πλούσιο και σημαντικό ιστορικά ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ, είναι μεν στη διάθεση του κοινού μέσω του Διαδικτύου, αλλά χωρίς να διέπεται προς το παρόν από συγκεκριμένους κανόνες αδειοδότησης όσον αφορά τη χρήση του υλικού του.
Η αλλοπρόσαλλη κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα όσον αφορά την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, ιδίως στο Διαδίκτυο, που αναπτύσσεται δυναμικά τα τελευταία χρόνια, είναι ενδεικτική. Το θέμα του copyright στη διαδικτυακή εποχή έχει γίνει αντικείμενο πολλών συζητήσεων άλλωστε σε ολόκληρο τον κόσμο.
Απέναντι στη γραμμή της απόλυτης προστασίας αναπτύσσεται εδώ και καιρό μια πιο ήπια επιστημονική προσέγγιση, ιδίως όσον αφορά ζητήματα που άπτονται της εκπαιδευτικής λειτουργίας, γνωστής ως copyleft. Προμετωπίδα της γραμμής αυτής είναι η δυνατότητα ανοικτής πρόσβασης σε έργα με επιστημονική αξία και η υπό προϋποθέσεις χορήγηση ειδικών αδειών χρήσης του προϊόντος από τον δημιουργό του, που κατοχυρώθηκαν με το όνομα Creative Commons.
Η άποψη των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης που εκπροσωπούν τους δημιουργούς, είναι εντελώς αρνητική με τις άδειες αυτές, καθώς θεωρούν ότι κάθε δημιουργός έχει το αυτονόητο δικαίωμα να διαθέτει όπως θέλει το έργο του.
Τι είναι όμως οι άδειες Creative Commons;
«Οι άδειες Creative Commons είναι το κύριο και πλέον εύχρηστο νομο-τεχνολογικό εργαλείο παγκοσμίως για την ανοικτότητα περιεχομένου στο Διαδίκτυο. Ως τέτοιο εργαλείο χρησιμοποιούνται ήδη από το Γραφείο του Πρωθυπουργού της Ελλάδας [βλ. www.opengov.gr], αλλά και πολλούς άλλους φορείς του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα ή/και ιδιώτες», επισημαίνει με άρθρο του στο Facebook, ο δικηγόρος Μαρίνος Παπαδόπουλος, ειδικός στα θέματα αυτά.
Θεωρεί όμως ότι οι αγκυλώσεις που δημιουργεί το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι περισσότερες απ' ό,τι οι ρυθμίσεις του για την ανοικτότητα και την υπό όρους ή/και ελεύθερη πρόσβαση και διακίνηση έργων πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο.
Εκτεταμένη αναφορά στο ζήτημα της ανοικτής πρόσβασης, κυρίως για εκπαιδευτικούς λόγους, έκανε τον περασμένο Ιούνιο στην Κέρκυρα, στο 8ο διεθνές συνέδριο για τη δεοντολογία στους υπολογιστές, η καθηγήτρια του πανεπιστημίου της Αθήνας, Διονυσία Καλλινίκου.
«Η πρωτοβουλία βασίζεται στη λογική τού μη εμπορευματικού χαρακτήρα του Ιντερνετ και επιδιώκει να διαχωρίσει τα πνευματικά δικαιώματα (copyright) από παραδοσιακούς κανόνες. Ο ύψιστος στόχος είναι να μετατραπεί το Ιντερνετ σε εργαλείο για μια παγκόσμια βάση επιστημονικής γνώσης», αναφέρει χαρακτηριστικά.
«Η "ανοικτή πρόσβαση" αναπτύχθηκε σε πανεπιστήμια λόγω των αυξήσεων στην τιμή των επιστημονικών δημοσιεύσεων, του περιορισμού των κρατικών επιχορηγήσεων, της ανάπτυξης του Ιντερνετ. Ερευνητές και επιστήμονες ανταποκρίνονται θετικά στις πρωτοβουλίες αυτές γιατί κυρίως ενδιαφέρονται για τη διάδοση των εργασιών τους με αναφορά στο όνομά τους... Η ανοικτή πρόσβαση δεν είναι αντίθετη με το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, στην έκταση που οι συγγραφείς αποφασίζουν ελεύθερα να υιοθετήσουν αυτή την πολιτική. Οι ελεύθερα διαθέσιμες εργασίες έχουν επίσης πνευματικά δικαιώματα, καθώς όσοι τις χρησιμοποιούν οφείλουν να τηρούν τις προϋποθέσεις», πρόσθεσε.
«Για να υλοποιηθεί λοιπόν η παραπάνω πρωτοβουλία, χρησιμοποιούνται μια σειρά από άδειες χρήσης του περιεχομένου που εκδίδει ο δικαιούχος. Η πιο δημοφιλής και διαδεδομένη άδεια, είναι η Creative Commons, η οποία διατίθεται στο κοινό από το 2002. Αυτή τη στιγμή έχει επεκταθεί σε περίπου 50 χώρες και εκτιμάται ότι πάνω από 140 εκατομμύρια έργα έχουν τέτοιες άδειες», αναφέρει στην εισήγησή της η κ. Καλλινίκου. Οπως υποστηρίζει, ο σκοπός αυτών των αδειών δεν είναι να καταργήσει τα πνευματικά δικαιώματα αλλά κυρίως να επανακαθορίσει τους κανόνες και να πετύχει μια νέα ισορροπία στη βάση των αρχών του Διαδικτύου.
Οπως εξηγεί η κ. Καλλινίκου, επιστημονικές μελέτες μπορεί να είναι έτσι διαθέσιμες για ανοικτή πρόσβαση, ενώ οι δημιουργοί μουσικών, κινηματογραφικών έργων, φωτογραφιών, λογισμικού, multimedia, γραφικών τεχνών θα μπορούν να τα διαθέτουν στο κοινό για ιδιωτικούς, εκπαιδευτικούς ή ερευνητικούς λόγους. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τα προγράμματα και τις παραγωγές των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και των ΜΜΕ.
Η κ. Καλλινίκου ολοκληρώνει μάλιστα την εισήγησή της, λέγοντας ότι η τεχνολογία εξελίσσει την έννοια της εργασίας. Μέχρι σήμερα έχουμε δύο μεθόδους προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων, την κλασική, μέσω συμβολαίων και αδειών εκμετάλλευσης, και τις άδειες ανοικτού περιεχομένου. Ομως η έννοια του συγγραφέα αλλάζει. Μια νέα κοινωνική ανάγκη οδηγεί την ανθρωπότητα σε άλλη μορφή διανόησης, πιο συλλογική. Σύμφωνα με την ίδια, η θεώρηση της ανοικτής πρόσβασης βασίζεται πλεόν στις αρχές του δημοσίου συμφέροντος, της συμμετοχής, της αλληλεγγύης, της συνοχής, του κοινωνικού κράτους, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κοινωνικής δικαιοσύνης των νέων τεχνολογιών και της ελευθερίας. «Η ιδέα της ανοικτής και συνεργατικής δημιουργίας είναι μια ριζοσπαστική προσέγγιση που απευθύνεται σε ανθρώπους που χρειάζονται μια άλλη πολιτική, πιο σύγχρονη και πιο ισορροπημένη», καταλήγει η κ. Καλλινίκου.
Η καταστολή άλλαξε τον τρόπο κατεβάσματος
Εκπρόσωποι της βιομηχανίας του κινηματογράφου υποστηρίζουν ότι η πειρατεία on line και η διακίνηση πειρατικών ταινιών τούς στερούν κέρδη 20 δισ. δολαρίων τον χρόνο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται σε Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Καναδά.
Στη Γαλλία το 2008 εκτιμούν ότι οι χρήστες του Ιντερνετ αντάλλαξαν παράνομα 13,7 εκατομμύρια ταινίες, ενώ το ίδιο διάστημα κόπηκαν 12,2 εκατομμύρια εισιτήρια στις κινηματογραφικές αίθουσες.
Ωστόσο, μετά τον Οκτώβριο του 2009, οπότε άρχισε να εφαρμόζεται ο νόμος των «τριών χτυπημάτων» (γνωστός ως νόμος Hadopi που κλείνει τις συνδέσεις ύστερα από 3 προειδοποιήσεις), τα δεδομένα είναι αντιφατικά. Πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου της Ρεν έδειξε ότι η πειρατεία στο Διαδίκτυο αυξήθηκε κατά 3% από την έναρξη εφαρμογής του νόμου.
Οι Γάλλοι προτιμούν να χρησιμοποιούν υπηρεσίες που δεν καλύπτονται από τον περίφημο νόμο Hadopi (π.χ. Rapidshare και Megaupload). Αντίθετα η χρήση υπηρεσιών peer to peer, όπως BitTorrent, μειώθηκε από 17,1% σε 14,6%, γεγονός που σημαίνει ότι ο νόμος άλλαξε απλώς τον τρόπο του παράνομου downloading. Ταυτόχρονα οι μισοί από εκείνους που κατεβάζουν παράνομα αρχεία είναι ταυτόχρονα και αγοραστές ψηφιακού υλικού από το Ιντερνετ.
Στη Νότια Κορέα, όπου εφαρμόζεται από τον Ιούλιο του 2009 η αυστηρή πολιτική του κλεισίματος της σύνδεσης σε περίπτωση πειρατείας από τον χρήστη, αναφέρεται ότι οι πωλήσεις ψηφιακής μουσικής αυξήθηκαν κατά 53% σε σχέση με το 2008.
Στη Σουηδία, όπου πέρσι τέθηκε σε ισχύ ο νέος νόμος κατά της πειρατείας, σύμφωνα με τον οποίο οι ISP (πάροχοι υπηρεσιών Ιντερνετ) υποχρεώνονται να αποκαλύψουν στους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων τα στοιχεία των χρηστών που κατεβάζουν παράνομα αρχεία, μειώθηκε κατά 33% η κίνηση στο Ιντερνετ.
Στη Βρετανία το 43% των ερωτηθέντων πολιτών παραδέχθηκε ότι έχει κατεβάσει παράνομα μουσικό περιεχόμενο από το Διαδίκτυο το 2008 έναντι 35% το 2007. Το παράνομο download στη Βρετανία υπολογίζεται ότι στοιχίζει στην οικονομία περί τα 12 δισ. λίρες, με την προϋπόθεση ότι σε κάθε κατέβασμα αντιστοιχεί μια χαμένη πώληση.
Στις ΗΠΑ, το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε από το 2005 πως τα δίκτυα ανταλλαγής αρχείων μπορούν πλέον να θεωρούνται υπεύθυνα για τις παρανομίες των χρηστών τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Φωνογραφικής Βιομηχανίας (IFPI), το 2008 διακινήθηκαν παράνομα 40 δισεκατομμύρια μουσικά αρχεία. Για κάθε τραγούδι που αγοράζεται στο Ιντερνετ, κατεβάζονται παράνομα άλλα 20, εκτιμά η IFPI. Οι πωλήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο μειώθηκαν κατά 30% από το 2004.
Ερευνα ωστόσο δύο καθηγητών σε φοιτητές του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια των ΗΠΑ κατέγραψε πως κάθε σπουδαστής ξόδευε 126 δολάρια για αγορά cd's χωρίς downloading και 101 δολάρια με downloading. Αν και το δείγμα δεν θεωρήθηκε αντιπροσωπευτικό, οι καθηγητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως σε κάθε 10 μουσικά downloads αντιστοιχούσαν 1-2 απώλειες πωλήσεων.
Την ίδια στιγμή η Ιντερπόλ έχει εντοπίσει 816.000 ιστοσελίδες με παράνομες πωλήσεις ψευδοφαρμάκων. Μόνο όμως 72 από αυτές εξιχνιάστηκαν.
Ανεκτίμητα θεωρούνται, τέλος, τα κέρδη από διαφημίσεις και άλλες καταχωρίσεις των ιστοσελίδων όπως το Pirate Bay, με 10 εκατομμύρια χρήστες σε 30 χώρες.
«Όχι στο νόμο τριών χτυπημάτων»
Στην πρωτοπορία της μάχης για να μην επιβληθεί, διά της πλαγίας οδού, σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη ο γαλλικός κατασταλτικός νόμος που ύστερα από τρεις προειδοποιήσεις («τρία χτυπήματα») κόβει τη διαδικτυακή σύνδεση σε όσους κατεβάζουν παράνομα υλικό από το Ιντερνετ, έχει τεθεί ο αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Ελληνας ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ, Στ. Λαμπρινίδης.
Πριν από λίγες ημέρες το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταψήφισε τις μυστικές διαπραγματεύσεις που διεξάγονται για τη νέα παγκόσμια συμφωνία κατά της πειρατείας (γνωστή ως ACTA), καθώς ανεπίσημες διαρροές έκαναν λόγο για προώθηση του γαλλικού μοντέλου. Ο κ. Λαμπρινίδης θεωρεί ότι αυτή η αυστηρή προσέγγιση ανατρέπει την ισορροπία μεταξύ προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων και πρόσβασης στην κοινωνία της πληροφορίας. Η επιλογή της καταστολής και του πλήρους αποκλεισμού από το Διαδίκτυο, ως τιμωρίας, παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, η συμπεριφορά των οποίων στο Ιντερνετ τίθενται υπό παρακολούθηση από ιδιωτικές εταιρείες.
Η συνέντευξη του κ. Λαμπρινίδη έχει ως εξής:
Γιατί αντιτίθεστε στη μυστική ώς τώρα συμφωνία της ACTA;
«Το Ευρωκοινοβούλιο έχει λόγο στα θέματα αυτά. Τέτοιου είδους διεθνείς συμφωνίες που επηρεάζουν τα κράτη-μέλη πρέπει να εγκριθούν από την Ευρωβουλή. Μέχρι σήμερα έχουμε απορρίψει και άλλες 2-3 φορές παρόμοιες απόπειρες επιβολής του νόμου των τριών χτυπημάτων, μέσω ρυθμίσεων σε άλλα παρεμφερή θέματα. Εδώ έχουμε πάρει θέση και ορίζουμε πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί η αστυνομία να παρακολουθεί τους χρήστες του Ιντερνετ. Δεν είναι δυνατόν να το επιτρέψουμε χωρίς περιορισμούς σε ιδιωτικές εταιρείες. Ιδίως από τη στιγμή που έχει αναγνωριστεί ότι η πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι θεμελιώδες δικαίωμα του πολίτη».
Ποιες ρυθμίσεις προωθούνται μέσω της ACTA;
«Πρόκειται για ένα "ξέπλυμα νόμων" που μόνο ο Σαρκοζί στη Γαλλία πέρασε και οι Αγγλοι το συζητούν. Τα περισσότερα κράτη δεν το περνούν στη νομοθεσία τους. Φαίνεται ότι προσπαθούν όμως να το κάνουν μέσω της ACTA. Η διεθνής διαπραγμάτευση γίνεται ωστόσο πίσω από κλειστές πόρτες. Σε κάθε περίπτωση το Ευρωκοινοβούλιο θα έχει τον τελικό λόγο. Οπως έκανε καταψηφίζοντας τη συμφωνία SWIFT, για την αποστολή των οικονομικών συναλλαγών των Ευρωπαίων πολιτών στις ΗΠΑ».
Τι ακριβώς συζητείται;
«Αυτό που μυστικά συζητείται, προκειμένου να αποτελέσει αντικείμενο της διεθνούς συμφωνίας, είναι να δοθεί σε όλες τις εταιρείες ISP (Internet Service Providers) που παρέχουν υπηρεσίες Ιντερνετ, ή σε άλλες ιδιωτικές εταιρείες, η άδεια να παρακολουθούν τους πάντες στο Ιντερνετ. Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε πλήρη παραβίαση της ιδιωτικότητας στο Διαδίκτυο. Ομως εμείς έχουμε αρνηθεί να επιτρέψουμε στην αστυνομία τέτοια πλήρη πρόσβαση ακόμη και σε υποθέσεις τρομοκρατίας.
Από την άλλη, η ποινή που επιβάλλεται, ο αποκλεισμός της πρόσβασης σε όσους χρήστες κατεβάζουν παράνομα υλικό από το Ιντερνετ, είναι εξαιρετικά μη αναλογική. Διότι μέσω του Ιντερνετ εξασκούνται και μια σειρά από άλλα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως η εκπαίδευση, η επικοινωνία, η ελεύθερη έκφραση, η πολιτική δράση. Το κόψιμο της σύνδεσης για να προστατευθούν τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών, τα οποία ούτως ή άλλως είναι θεμιτά, αποτελεί τεράστια ποινή, καθώς παραβιάζει άλλα θεμελιώδη δικαιώματα. Διότι δεν κλείνει απλώς ένα κομπιούτερ, αλλά τη σύνδεση ενός ολόκληρου σπιτιού ή μιας εταιρείας».
Τι προτείνετε;
«Το νομοθετικό πλαίσιο των τριών χτυπημάτων είναι απαράδεκτο. Προφανώς και πρέπει να ανοίξει μια ευρεία, σοβαρή και πλουραλιστική συζήτηση για το θέμα. Ενα ερώτημα είναι πόσα χρήματα πράγματι χάνουν η βιομηχανία και οι καλλιτέχνες από την παραβίαση των πνευματικών τους δικαιωμάτων. Μέχρι τώρα η συζήτηση γίνεται χωρίς στοιχεία. Διότι το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στη Γερμανία σε έρευνά του βρήκε πως όσοι πληρώνουν για να αγοράσουν κάτι από το Ιντερνετ, είναι και όσοι κατεβάζουν κάποια στιγμή δωρεάν κάποιο άλλο υλικό. Ετσι, δεν μπορούμε να πούμε ότι το υλικό που κατέβηκε παράνομα θα είχε αγοραστεί. Νομίζω ότι σήμερα στον 21ο αιώνα συζητάμε ακόμη με συνθήκες 19ου αιώνα. Είναι σίγουρο ότι πρέπει να βρούμε τρόπους αποζημίωσης των δημιουργών. Και προς αυτή την κατεύθυνση προτείνονται διάφορα μέτρα, όπως π.χ. μια εφάπαξ φορολόγηση στις συνδέσεις. Ηδη, όπως έγραψε ο Τύπος στη Γαλλία, η εφαρμογή του αυστηρού νόμου των τριών χτυπημάτων έχει αυξήσει, αντί να μειώσει, την πειρατεία».
11 εκατ. ευρώ τον χρόνο τα διαφυγόντα κέρδη στην Ελλάδα
Η αποτίμηση της ζημιάς που υφίστανται η βιομηχανία του ήχου και του θεάματος αλλά και οι δημιουργοί των έργων από την πειρατεία στο Ιντερνετ, δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Τα αποτελέσματα πολλών ερευνών αμφισβητούνται, καθώς οι αριθμοί στηρίζονται σε εκτιμώμενες, υποθετικά, απώλειες. Το κρίσιμο, και για κάποιους αυθαίρετο, μέγεθος όπου προσμετράται είναι η πιθανότητα να αγόραζαν οι πειρατές το επίμαχο προϊόν, αν δεν μπορούσαν να το κατεβάσουν παράνομα από το Διαδίκτυο. Κάτι τέτοιο όμως είναι απλώς μια θεωρία, που δεν αποδεικνύεται, λένε πολλοί. Ωστόσο, ουδείς φαίνεται να αμφισβητεί ότι δημιουργοί, καλλιτέχνες και παραδοσιακές επιχειρήσεις ήχου και ταινιών πλήττονται οικονομικά από την εκτεταμένη πειρατεία μέσω του Διαδικτύου.
Τα διαφυγόντα κέρδη από τη διαδικτυακή πειρατεία για τα πνευματικά δικαιώματα των μουσικών δημιουργών, με δεδομένο ότι τα ελάχιστα δικαιώματα ανέρχονται σε 0,07 ευρώ ανά μουσικό έργο, κατά προσέγγιση εικάζεται ότι φτάνουν τα 11.000.000 ευρώ ανά έτος, εκτιμά η ΑΕΠΙ. Σε έρευνά της υπολόγισε πως σε κάθε νόμιμο κατέβασμα μουσικού έργου αντιστοιχούν 650 παράνομα (μέσω Ρ2Ρ, forum site κ.λπ.). Δεδομένου ότι το 2008 κατέβηκαν νόμιμα 240.000 μουσικά έργα, τα μουσικά έργα που διακινήθηκαν παράνομα ανέρχονται σε 155.000.000!
Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ., μετά τη σύλληψη των 6 για την υπόθεση του «Gamato.info», οι απώλειες τα τελευταία 7 έτη πλησιάζουν το 1 δισ. ευρώ, το οποίο μεταφράζεται σε λιγότερες θέσεις εργασίας και μειωμένη ανταγωνιστικότητα για τον εγχώριο κλάδο της Πληροφορικής, μουσικής και θεαμάτων.
Είχε προηγηθεί έρευνα της Deloitte για την ελληνική μουσική αγορά, η οποία για τη δωδεκαετία 1996-2007 ανέβαζε τις συνολικές απώλειες (κρατικές, κοινωνικής ασφάλισης, δικαιωμάτων των κατόχων, της βιομηχανίας, των πωλητών κ.ά.) από τη φυσική πειρατεία των cds και όχι του Διαδικτύου σε 1,15 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα πάλι με πρόσφατη έρευνα της Διεθνούς Συμμαχίας Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΙΙΡΑ), η πειρατεία εγγραφών ήχου και μουσικής συνολικά για το 2008 ανέρχεται στο 60% του εγχώριου και του διεθνούς ρεπερτορίου. Η έρευνα αυτή διαπιστώνει επίσης ότι μέσα στο 2008 αυξήθηκε δραματικά η πειρατεία στο Ιντερνετ, ιδίως με χρήση υπηρεσιών peer to peer και cyber lockers, μέσω σχετικών links που προσφέρουν διάφορα forums αλλά και περιστασιακά μέσω παράνομων sites στη Ρωσία.
Την ίδια στιγμή εκτιμάται (ΙΙΡΑ) ότι η πειρατεία λογισμικού ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Ελλάδα φτάνει στο 58% για το 2008, ελαφρά μειωμένο ποσοστό από το 61% του 2006 αλλά παραμένει από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη (μετά τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία). Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι οικονομικές απώλειες για την Ελλάδα ανέρχονται σε 198 εκατομμύρια δολάρια μόνο για το 2008.
Από την ανάλυση των στοιχείων που διαθέτει η ΑΕΠΙ προκύπτει επίσης ότι κάθε συνδρομητής Διαδικτύου κατεβάζει/ανταλλάσσει παράνομα κατά μέσο όρο 10 μουσικά έργα κάθε μήνα.
Σύμφωνα πάντα με την ΑΕΠΙ, σε μια συνήθη περίπτωση forum site, που επιβεβαιώνει την εκτεταμένη πειρατεία προστατευόμενων έργων στο Διαδίκτυο, διατίθενται δωρεάν στους επισκέπτες του τα εξής:
* 280.000 μουσικά έργα ( ελληνικά και ξένα)
* 5.000 κιν/κές ταινίες (ελληνικές και ξένες)
* 970 προγράμματα software
* 750 ηλεκτρονικά παιχνίδια
* 1.150 ηλεκτρονικά βιβλία ( e.books)
Όλο αυτό το περιεχόμενο διακινείται χωρίς την άδεια των αντίστοιχων δημιουργών - δικαιούχων και χωρίς την καταβολή οιουδήποτε οικονομικού ανταλλάγματος.